وسواس : راه کارهای پیشگیری و درمان صفحه 96

خودش باشد، یا کسی که حفظ او بر انسان واجب است. ضرر هم می تواند جانی باشد، یا مالی، و یا آبرویی و ناموسی.

با وجود اضطرار تکلیف اولیه از عهده مکلف برداشته می شود و ارتکاب حرام و یا ترک واجب در حال اضطرار جایز می شود. مانند خوردن مردار، و یا ترک نماز که در شرایط عادی حرام و در حال اضطرار جایز است. از این مطلب به قاعده اضطرار نیز تعبیر می شود.(1)

مثلا کسی که در بیابان گیر کرده است و اگر این غذای حرام را نخورد تلف می شود، به اندازه ای که از مرگ نجات پیدا کند، می تواند از آن غذا بخورد، بدون این که گناه و عقوبتی متوجه او باشد. یا اگر راستش را بگوید،خانواده ای زمین می خورند و نانشان قطع می شود. در این صورت برای نجات آنان جایز است دروغ بگوید.

تعریف از خود

تعریف از خود امر قبیحی است. امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:

من مدح نفسه ذبحها؛(2) کسی که نفس خود را بستاید آن را سر بریده است.

قرآن هم می فرماید:

فَلَا تُزَکُّوا أَنْفُسَکُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَی؛(3) پس خودتان را پاک مشمارید. او به [حال] کسی که پرهیزگاری نموده داناتر است.

1- فرهنگ فقه، ج 1، ص 574.
2- غرر الحکم، ح 9104.
3- سوره نجم، آیه 32.