- دیباچه 1
- اشاره 6
- فصل اول: کلیات 6
- 1. معناشناسی لغوی «خرافه» 7
- 3. معناشناسی واژه اسطوره 14
- الف) اقسام خرافه از لحاظ گستره مکانی 18
- ج) اقسام خرافه از لحاظ گستره نظری 18
- اشاره 18
- ب) اقسام خرافه از لحاظ آثار 18
- الف) خرافات دینی _ مذهبی 19
- اشاره 19
- 5. اقسام خرافه در جامعه ایرانی 19
- ب) خرافات معنوی _ عرفانی 21
- ج) خرافات ملی _ منطقه ای 22
- د) خرافات وارداتی 23
- الف) دیدگاه اسپینوزا 24
- ب) دیدگاه دیوید هیوم 24
- اشاره 24
- 1. دیدگاه ها درباره ریشه ها و علل پیدایش خرافه 24
- اشاره 24
- د) دیدگاه علامه یحیی نوری 25
- ج) دیدگاه یونگ و فروید 25
- ه) دیدگاه علامه طباطبایی 26
- الف) عوامل اصلی 27
- 2. علل و ریشه های پیدایش خرافه 27
- اشاره 27
- ب) عوامل تعمیق و توسعه 28
- اشاره 28
- اشاره 28
- اول _ عوامل درونی 28
- یک _ عوامل درونی 28
- دوم _ عامل علمی 40
- سوم _ عامل شخصیتی 41
- اشاره 41
- دو _ عوامل بیرونی 41
- دوم _ عوامل اجتماعی و اقتصادی 42
- اول _ عوامل جغرافیایی و محیطی 42
- سوم _ عوامل سیاسی 43
- 3. گستره خرافات 44
- اشاره 47
- 4. آثار سوء خرافه گرایی 47
- ب) وهن دین اسلام و مذهب تشیع 48
- الف) شرک و کفر و دوری از خداوند متعال 48
- ه) از دست دادن مال، سرمایه و حتی آبرو و حیثیت 49
- ج) محرومیت از بسیاری از نعمت ها 49
- د) تحقیر انسان ها 49
- 5. اهداف مروّجان و اشاعه دهندگان خرافات 50
- الف) اغفال مردم و واداشتن آنها به اطاعت از خود 50
- اشاره 50
- ب) سست کردن پایه های تشیع 50
- ج) سرگرمی یا گمراه کردن مردم 51
- اشاره 53
- 1. مبارزه با جهل و نادانی 53
- درآمد 53
- اشاره 53
- 2. دعوت به تفکّر و تعقّل و تحصیل علم و دانش 55
- 3. مبارزه با تمام مصادیق خرافه در عصر جاهلیت 58
- اشاره 58
- الف) شرک و بت پرستی 59
- ب) نسیء یا تأخیر انداختن ماه های حرام 62
- ج) تبنّی 64
- د) زنده به گور کردن دختران 67
- فصل چهارم:بررسی خرافات رایج در عصر حاضر 71
- اشاره 71
- 1. واقعیت هایی که گاه به خرافه کشیده می شوند 72
- اشاره 72
- الف) چشم زخم (خرافه یا واقعیت؟) 72
- اشاره 72
- یک _ خرافات اعراب جاهلی درباره چشم زخم 73
- دو _ چشم زخم از دیدگاه عقل 73
- سه _ نظر دانشمندان درباره چشم زخم 74
- چهار _ چشم زخم از دیدگاه قرآن و مفسران 74
- پنج _ چشم زخم از منظر روایات 77
- شش _ راهکارهای اسلام در پیش گیری از چشم زخم 79
- ب) سعادت و نحوست ایام (خرافه یا واقعیت؟) 82
- ج) سعادت و نحوست ستارگان (خرافه یا واقعیت؟) 88
- د) دعانویسی (خرافه یا واقعیت؟) 92
- اشاره 94
- ه) جن و جن گیری (واقعیت یا خرافه؟) 94
- یک _ ماهیت جن در قرآن 95
- دو _ انسان و جن 99
- یک _ واژه «سحر» و معانی آن 102
- اشاره 102
- و) سحر (اعتقادی خرافی و جاهلی یا امری واقعی؟) 102
- دو _ پیشینه سحر 103
- سه _ ماهیت سحر 104
- چهار _ سحر در قرآن 106
- پنج _ متصدیان سحر در قرآن (مرد یا زن؟) 108
- شش _ سحر از نظر اسلام 108
- یک _ رؤیا در قرآن 111
- ز) خواب و حجیت آن (خواب گرایی یا خرافه گرایی؟) 111
- اشاره 111
- دو _ رؤیا در روایات 112
- سه _ خواب از دیدگاه دانشمندان مادی 113
- چهار _ خواب گرایی یا ترویج خرافه 115
- یک _ معنای فال زدن 116
- اشاره 116
- الف) فال زدن 116
- اشاره 116
- 2. بررسی برخی از خرافات رایج در عصر حاضر 116
- دو _ نمونه های فال نیک و بد 117
- سه _ پیشینه فال زدن و تطیر 118
- چهار _ پاسخ انبیای پیشین و پیامبر اکرم به تطیر مخالفان 119
- پنج _ نظر اسلام در مورد تطیر و تفأل 120
- شش _ راهکارهایی برای رهایی از فال بد 122
- ب) خرافه نژادپرستی یا عصبیت 124
- ج) خرافات شب اول ماه ربیع الاول 128
- ه) نحوست عدد13 130
- د) چهارشنبه سوری یا چهارشنبه سوزی 130
- و) پاشیدن خون قربانی به دیوار مسجد، خانه، اتومبیل و خرافه تخم مرغ شکستن 132
- ز) دخیل بستن و روشن کردن شمع 135
- ح) غیب گویی و کهانت (فال گیری، رمالی، طالع بینی و...) 136
- اشاره 136
- یک _ پیشینه کهانت و غیب گویی 137
- دو _ راه های آگاهی از غیب 139
- سه _ علل گرایش به رمالی، طالع بینی و هر گونه غیب گویی 140
- چهار _ نظر اسلام در مورد کهانت و مراجعه به غیب گو و کاهن 141
- ح) مهره مار 143
- ط) خرافه در عزاداری ها 145
- 1. روش تشخیص خرافه از غیر آن 146
- اشاره 146
- 2. وظیفه عموم مسلمانان در مبارزه با خرافه 147
- 3. نقش دولت و حکومت در خرافه زدایی 149
- 4. نهادهای قانون گذار و خرافه 151
- 5. وظیفه قوه قضائیه و نیروی انتظامی 152
- 6. وزارت ارشاد و نقش آن در خرافه زدایی 153
- اشاره 154
- 7. وظایف مشترک مراکز تعلیم و تربیت و آموزشی مرتبط با مردم (اعم از مدارس، دانشگاهها، حوزه، صدا و سیما، مطبوعات و...) 154
- ب) ترویج اندیشیدن 154
- الف) رشد عقلانیت در سطح عمومی 154
- ج) تفکر انتقادی 155
- د) بیان دقیق و روشن معارف دین 156
- ه) ارائه تحلیل علمی از موارد خرافه 158
- 8. مسئولیت حوزه های علمیه در خرافه زدایی 159
- اشاره 159
- الف) روحانیت و آموزش واعظان و مداحان 161
- ب) مبارزه با خرافه در منبرها و مساجد 162
- 9. دانشگاه و خرافه زدایی 163
- 10. مطبوعات و خرافه زدایی 164
- 11. تشکیل ستاد مبارزه با خرافات 165
- اشاره 167
- فصل ششم:خرافات و رسانه 167
- درآمد 168
- 1. تأثیر رسانه بر فرهنگ و عقاید مردم 168
- اشاره 171
- 2. نمونه هایی از ترویج خرافات در رسانه ملی 171
- الف) ترویج عقیده شانس، بخت و اقبال در برنامه های رسانه ملی 171
- ب) نقدی کوتاه بر سریال صاحبدلان 174
- ج) خرافه در سریال پنج کیلومتر تا بهشت 175
- د) نقدی بر سریال وضعیت سفید 177
- ه_) چکیده ای از یک پژوهش در مورد میزان خرافات در سریال های ماه مبارک رمضان سال های 87 و 88: 179
- 3. بایدها و نبایدها در برنامه های رسانه ملی 181
- اشاره 181
- نکته پایانی 181
- الف) تولید فیلم و سریال و مجموعه های تلویزیونی با هدف خرافه زدایی 182
- ب) تهیه و پخش برنامه های مستند جذاب از خرافات رایج 184
- ج) تشکیل میزگرد، جلسات پرسش و پاسخ و مناظره 185
- د) واکنش سریع و به موقع در مورد خرافه های نوظهور 186
- ه) تشکیل کمیته نظارت در صدا و سیما و خرافه زدایی از انواع برنامه های رسانه ملی 187
- اشاره 188
- 4. معرفی مراکزی برای مشاوره دینی 188
- الف) معاونت تبلیغ و آموزش های کاربردی حوزه علمیه قم 188
- ب) بخش کارشناسان مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما 190
- 5. معرفی کتاب با موضوع خرافه و خرافه زدایی 191
- کتاب نامه 193
- اشاره 193
- الف) منابع فارسی 194
- ب) منابع عربی 198
- ج) فهرست مقالات و مجلات 201
- مشخصات کتاب 203
- درباره مركز 203
- فهرست مطالب 204
- اشاره 217
- فصل اول: کلیات 217
- 1. معناشناسی لغوی «خرافه» 218
- 3. معناشناسی واژه اسطوره 225
- ب) اقسام خرافه از لحاظ آثار 229
- الف) اقسام خرافه از لحاظ گستره مکانی 229
- ج) اقسام خرافه از لحاظ گستره نظری 229
- اشاره 229
- 5. اقسام خرافه در جامعه ایرانی 230
- اشاره 230
- الف) خرافات دینی _ مذهبی 230
- ب) خرافات معنوی _ عرفانی 232
- ج) خرافات ملی _ منطقه ای 233
- د) خرافات وارداتی 234
- الف) دیدگاه اسپینوزا 235
- اشاره 235
- ب) دیدگاه دیوید هیوم 235
- 1. دیدگاه ها درباره ریشه ها و علل پیدایش خرافه 235
- اشاره 235
- ج) دیدگاه یونگ و فروید 236
- د) دیدگاه علامه یحیی نوری 236
- ه) دیدگاه علامه طباطبایی 237
- الف) عوامل اصلی 238
- 2. علل و ریشه های پیدایش خرافه 238
- اشاره 238
- یک _ عوامل درونی 239
- اشاره 239
- اول _ عوامل درونی 239
- اشاره 239
- ب) عوامل تعمیق و توسعه 239
- دوم _ عامل علمی 251
- اشاره 252
- دو _ عوامل بیرونی 252
- سوم _ عامل شخصیتی 252
- اول _ عوامل جغرافیایی و محیطی 253
- دوم _ عوامل اجتماعی و اقتصادی 253
- سوم _ عوامل سیاسی 254
- 3. گستره خرافات 255
- اشاره 258
- 4. آثار سوء خرافه گرایی 258
- ب) وهن دین اسلام و مذهب تشیع 259
- الف) شرک و کفر و دوری از خداوند متعال 259
- د) تحقیر انسان ها 260
- ه) از دست دادن مال، سرمایه و حتی آبرو و حیثیت 260
- ج) محرومیت از بسیاری از نعمت ها 260
- ب) سست کردن پایه های تشیع 261
- 5. اهداف مروّجان و اشاعه دهندگان خرافات 261
- الف) اغفال مردم و واداشتن آنها به اطاعت از خود 261
- اشاره 261
- ج) سرگرمی یا گمراه کردن مردم 262
- اشاره 264
- اشاره 264
- 1. مبارزه با جهل و نادانی 264
- درآمد 264
- 2. دعوت به تفکّر و تعقّل و تحصیل علم و دانش 266
- اشاره 269
- 3. مبارزه با تمام مصادیق خرافه در عصر جاهلیت 269
- الف) شرک و بت پرستی 270
- ب) نسیء یا تأخیر انداختن ماه های حرام 273
- ج) تبنّی 275
- د) زنده به گور کردن دختران 278
- اشاره 282
- فصل چهارم:بررسی خرافات رایج در عصر حاضر 282
- اشاره 283
- الف) چشم زخم (خرافه یا واقعیت؟) 283
- اشاره 283
- 1. واقعیت هایی که گاه به خرافه کشیده می شوند 283
- دو _ چشم زخم از دیدگاه عقل 284
- یک _ خرافات اعراب جاهلی درباره چشم زخم 284
- سه _ نظر دانشمندان درباره چشم زخم 285
- چهار _ چشم زخم از دیدگاه قرآن و مفسران 285
- پنج _ چشم زخم از منظر روایات 288
- شش _ راهکارهای اسلام در پیش گیری از چشم زخم 290
- ب) سعادت و نحوست ایام (خرافه یا واقعیت؟) 293
- ج) سعادت و نحوست ستارگان (خرافه یا واقعیت؟) 299
- د) دعانویسی (خرافه یا واقعیت؟) 303
- اشاره 305
- ه) جن و جن گیری (واقعیت یا خرافه؟) 305
- یک _ ماهیت جن در قرآن 306
- دو _ انسان و جن 310
- اشاره 313
- یک _ واژه «سحر» و معانی آن 313
- و) سحر (اعتقادی خرافی و جاهلی یا امری واقعی؟) 313
- دو _ پیشینه سحر 314
- سه _ ماهیت سحر 315
- چهار _ سحر در قرآن 317
- شش _ سحر از نظر اسلام 319
- پنج _ متصدیان سحر در قرآن (مرد یا زن؟) 319
- اشاره 322
- یک _ رؤیا در قرآن 322
- ز) خواب و حجیت آن (خواب گرایی یا خرافه گرایی؟) 322
- دو _ رؤیا در روایات 323
- سه _ خواب از دیدگاه دانشمندان مادی 324
- چهار _ خواب گرایی یا ترویج خرافه 326
- اشاره 327
- اشاره 327
- الف) فال زدن 327
- 2. بررسی برخی از خرافات رایج در عصر حاضر 327
- یک _ معنای فال زدن 327
- دو _ نمونه های فال نیک و بد 328
- سه _ پیشینه فال زدن و تطیر 329
- چهار _ پاسخ انبیای پیشین و پیامبر اکرم به تطیر مخالفان 330
- پنج _ نظر اسلام در مورد تطیر و تفأل 331
- شش _ راهکارهایی برای رهایی از فال بد 333
- ب) خرافه نژادپرستی یا عصبیت 335
- ج) خرافات شب اول ماه ربیع الاول 339
- د) چهارشنبه سوری یا چهارشنبه سوزی 341
- ه) نحوست عدد13 341
- و) پاشیدن خون قربانی به دیوار مسجد، خانه، اتومبیل و خرافه تخم مرغ شکستن 343
- ز) دخیل بستن و روشن کردن شمع 346
- ح) غیب گویی و کهانت (فال گیری، رمالی، طالع بینی و...) 347
- اشاره 347
- یک _ پیشینه کهانت و غیب گویی 348
- دو _ راه های آگاهی از غیب 350
- سه _ علل گرایش به رمالی، طالع بینی و هر گونه غیب گویی 351
- چهار _ نظر اسلام در مورد کهانت و مراجعه به غیب گو و کاهن 352
- ح) مهره مار 354
- ط) خرافه در عزاداری ها 356
- اشاره 357
- 1. روش تشخیص خرافه از غیر آن 357
- 2. وظیفه عموم مسلمانان در مبارزه با خرافه 358
- 3. نقش دولت و حکومت در خرافه زدایی 360
- 4. نهادهای قانون گذار و خرافه 362
- 5. وظیفه قوه قضائیه و نیروی انتظامی 363
- 6. وزارت ارشاد و نقش آن در خرافه زدایی 364
- الف) رشد عقلانیت در سطح عمومی 365
- ب) ترویج اندیشیدن 365
- 7. وظایف مشترک مراکز تعلیم و تربیت و آموزشی مرتبط با مردم (اعم از مدارس، دانشگاهها، حوزه، صدا و سیما، مطبوعات و...) 365
- اشاره 365
- ج) تفکر انتقادی 366
- د) بیان دقیق و روشن معارف دین 367
- ه) ارائه تحلیل علمی از موارد خرافه 369
- اشاره 370
- 8. مسئولیت حوزه های علمیه در خرافه زدایی 370
- الف) روحانیت و آموزش واعظان و مداحان 372
- ب) مبارزه با خرافه در منبرها و مساجد 373
- 9. دانشگاه و خرافه زدایی 374
- 10. مطبوعات و خرافه زدایی 375
- 11. تشکیل ستاد مبارزه با خرافات 376
- فصل ششم:خرافات و رسانه 378
- اشاره 378
- 1. تأثیر رسانه بر فرهنگ و عقاید مردم 379
- درآمد 379
- اشاره 382
- 2. نمونه هایی از ترویج خرافات در رسانه ملی 382
- الف) ترویج عقیده شانس، بخت و اقبال در برنامه های رسانه ملی 382
- ب) نقدی کوتاه بر سریال صاحبدلان 385
- ج) خرافه در سریال پنج کیلومتر تا بهشت 386
- د) نقدی بر سریال وضعیت سفید 388
- ه_) چکیده ای از یک پژوهش در مورد میزان خرافات در سریال های ماه مبارک رمضان سال های 87 و 88: 390
- نکته پایانی 392
- 3. بایدها و نبایدها در برنامه های رسانه ملی 392
- اشاره 392
- الف) تولید فیلم و سریال و مجموعه های تلویزیونی با هدف خرافه زدایی 393
- ب) تهیه و پخش برنامه های مستند جذاب از خرافات رایج 395
- ج) تشکیل میزگرد، جلسات پرسش و پاسخ و مناظره 396
- د) واکنش سریع و به موقع در مورد خرافه های نوظهور 397
- ه) تشکیل کمیته نظارت در صدا و سیما و خرافه زدایی از انواع برنامه های رسانه ملی 398
- الف) معاونت تبلیغ و آموزش های کاربردی حوزه علمیه قم 399
- 4. معرفی مراکزی برای مشاوره دینی 399
- اشاره 399
- ب) بخش کارشناسان مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما 401
- 5. معرفی کتاب با موضوع خرافه و خرافه زدایی 402
- کتاب نامه 404
- اشاره 404
- الف) منابع فارسی 405
- ب) منابع عربی 409
- ج) فهرست مقالات و مجلات 412
جن را پنج صنف آفریده است: صنفی مانند باد در هوا [ناپیدا هستند] و صنفی به صورت مارها و صنفی به صورت عقربها و صنفی حشرات زمینند و صنفی از آنها مانند انسانند که بر آنها حساب و عقاب است».(1)
دو _ انسان و جن
دو _ انسان و جن
همان گونه که در مقدمه اشاره شد، اعتقادهای خرافی مردم در مورد جن سابقهای طولانی دارد. برخی مفسران ذیل آیات 100 و 101 انعام آوردهاند: «قریش معتقد بودند خداوند با جنیان ازدواج کرده و فرشتگان ثمره این ازدواجند. بنابراین، منظور از جن فرشتگان نیستند».(2)
سید بن قطب نیز از قول کلبی در کتاب الأصنام میآورد: «یکی از طوائف عرب به نام بنوملیح، که شعبهای از قبیله خزاعه بود، جن را میپرستیدند»(3) و نیز گفته شده است: «پرستش و عبادت جن و اعتقاد به الوهیت آنها در میان مذاهب خرافی یونان قدیم و هند نیز وجود داشته است».(4)
رسم جاهلانه دیگر که در میان اعراب رواج داشت، آن بود که هرگاه در مسافرت، شب هنگام به بیابانی یا درهای وارد میشدند، از شر جانداران و سفیهان جنی به عزیز آن بیابان که سرپرست جنیان است، پناه میبردند و می گفتند: پناه میبرم به عزیزِ این وادی از شر سفهای قومش.(5) خداوند در قرآن به این رسم جاهلانه اشاره می کند و میفرماید: «وَ أَنَّهُ کانَ رِجالٌ مِنَ الْإِنْسِ یَعُوذُونَ بِرِجالٍ مِنَ الْجن فَزادُوهُمْ رَهَقاً».(6)
1- عباس قمی، سفینه البحار، ج 1، ص 186. (ماده جن)
2- مجمع البیان، ج 8، ص 208؛ تفسیر نمونه، ج 5، ص 376.
3- سید قطب، تفسیر فی ظلال القرآن، ج 2، ص 1162.
4- تفسیر المنار، ج 7، ص 540.
5- 40 تفسیر المیزان، ج 20، ص 64 و تفاسیر دیگر ذیل آیه 6 سوره جن.
6- جن: 6: «و این که مردانی از بشر به مردانی از جنّ پناه می بردند و آنها سبب افزایش گمراهی و طغیان شان می شوند!».