- دیباچه 1
- اشاره 6
- فصل اول: کلیات 6
- 1. معناشناسی لغوی «خرافه» 7
- 3. معناشناسی واژه اسطوره 14
- اشاره 18
- ج) اقسام خرافه از لحاظ گستره نظری 18
- الف) اقسام خرافه از لحاظ گستره مکانی 18
- ب) اقسام خرافه از لحاظ آثار 18
- اشاره 19
- 5. اقسام خرافه در جامعه ایرانی 19
- الف) خرافات دینی _ مذهبی 19
- ب) خرافات معنوی _ عرفانی 21
- ج) خرافات ملی _ منطقه ای 22
- د) خرافات وارداتی 23
- الف) دیدگاه اسپینوزا 24
- ب) دیدگاه دیوید هیوم 24
- اشاره 24
- 1. دیدگاه ها درباره ریشه ها و علل پیدایش خرافه 24
- اشاره 24
- ج) دیدگاه یونگ و فروید 25
- د) دیدگاه علامه یحیی نوری 25
- ه) دیدگاه علامه طباطبایی 26
- اشاره 27
- 2. علل و ریشه های پیدایش خرافه 27
- الف) عوامل اصلی 27
- یک _ عوامل درونی 28
- اشاره 28
- ب) عوامل تعمیق و توسعه 28
- اول _ عوامل درونی 28
- اشاره 28
- دوم _ عامل علمی 40
- دو _ عوامل بیرونی 41
- سوم _ عامل شخصیتی 41
- اشاره 41
- اول _ عوامل جغرافیایی و محیطی 42
- دوم _ عوامل اجتماعی و اقتصادی 42
- سوم _ عوامل سیاسی 43
- 3. گستره خرافات 44
- 4. آثار سوء خرافه گرایی 47
- اشاره 47
- ب) وهن دین اسلام و مذهب تشیع 48
- الف) شرک و کفر و دوری از خداوند متعال 48
- د) تحقیر انسان ها 49
- ه) از دست دادن مال، سرمایه و حتی آبرو و حیثیت 49
- ج) محرومیت از بسیاری از نعمت ها 49
- 5. اهداف مروّجان و اشاعه دهندگان خرافات 50
- اشاره 50
- ب) سست کردن پایه های تشیع 50
- الف) اغفال مردم و واداشتن آنها به اطاعت از خود 50
- ج) سرگرمی یا گمراه کردن مردم 51
- اشاره 53
- درآمد 53
- 1. مبارزه با جهل و نادانی 53
- اشاره 53
- 2. دعوت به تفکّر و تعقّل و تحصیل علم و دانش 55
- 3. مبارزه با تمام مصادیق خرافه در عصر جاهلیت 58
- اشاره 58
- الف) شرک و بت پرستی 59
- ب) نسیء یا تأخیر انداختن ماه های حرام 62
- ج) تبنّی 64
- د) زنده به گور کردن دختران 67
- اشاره 71
- فصل چهارم:بررسی خرافات رایج در عصر حاضر 71
- الف) چشم زخم (خرافه یا واقعیت؟) 72
- اشاره 72
- 1. واقعیت هایی که گاه به خرافه کشیده می شوند 72
- اشاره 72
- یک _ خرافات اعراب جاهلی درباره چشم زخم 73
- دو _ چشم زخم از دیدگاه عقل 73
- سه _ نظر دانشمندان درباره چشم زخم 74
- چهار _ چشم زخم از دیدگاه قرآن و مفسران 74
- پنج _ چشم زخم از منظر روایات 77
- شش _ راهکارهای اسلام در پیش گیری از چشم زخم 79
- ب) سعادت و نحوست ایام (خرافه یا واقعیت؟) 82
- ج) سعادت و نحوست ستارگان (خرافه یا واقعیت؟) 88
- د) دعانویسی (خرافه یا واقعیت؟) 92
- ه) جن و جن گیری (واقعیت یا خرافه؟) 94
- اشاره 94
- یک _ ماهیت جن در قرآن 95
- دو _ انسان و جن 99
- یک _ واژه «سحر» و معانی آن 102
- اشاره 102
- و) سحر (اعتقادی خرافی و جاهلی یا امری واقعی؟) 102
- دو _ پیشینه سحر 103
- سه _ ماهیت سحر 104
- چهار _ سحر در قرآن 106
- شش _ سحر از نظر اسلام 108
- پنج _ متصدیان سحر در قرآن (مرد یا زن؟) 108
- اشاره 111
- یک _ رؤیا در قرآن 111
- ز) خواب و حجیت آن (خواب گرایی یا خرافه گرایی؟) 111
- دو _ رؤیا در روایات 112
- سه _ خواب از دیدگاه دانشمندان مادی 113
- چهار _ خواب گرایی یا ترویج خرافه 115
- اشاره 116
- یک _ معنای فال زدن 116
- اشاره 116
- الف) فال زدن 116
- 2. بررسی برخی از خرافات رایج در عصر حاضر 116
- دو _ نمونه های فال نیک و بد 117
- سه _ پیشینه فال زدن و تطیر 118
- چهار _ پاسخ انبیای پیشین و پیامبر اکرم به تطیر مخالفان 119
- پنج _ نظر اسلام در مورد تطیر و تفأل 120
- شش _ راهکارهایی برای رهایی از فال بد 122
- ب) خرافه نژادپرستی یا عصبیت 124
- ج) خرافات شب اول ماه ربیع الاول 128
- ه) نحوست عدد13 130
- د) چهارشنبه سوری یا چهارشنبه سوزی 130
- و) پاشیدن خون قربانی به دیوار مسجد، خانه، اتومبیل و خرافه تخم مرغ شکستن 132
- ز) دخیل بستن و روشن کردن شمع 135
- ح) غیب گویی و کهانت (فال گیری، رمالی، طالع بینی و...) 136
- اشاره 136
- یک _ پیشینه کهانت و غیب گویی 137
- دو _ راه های آگاهی از غیب 139
- سه _ علل گرایش به رمالی، طالع بینی و هر گونه غیب گویی 140
- چهار _ نظر اسلام در مورد کهانت و مراجعه به غیب گو و کاهن 141
- ح) مهره مار 143
- ط) خرافه در عزاداری ها 145
- اشاره 146
- 1. روش تشخیص خرافه از غیر آن 146
- 2. وظیفه عموم مسلمانان در مبارزه با خرافه 147
- 3. نقش دولت و حکومت در خرافه زدایی 149
- 4. نهادهای قانون گذار و خرافه 151
- 5. وظیفه قوه قضائیه و نیروی انتظامی 152
- 6. وزارت ارشاد و نقش آن در خرافه زدایی 153
- اشاره 154
- 7. وظایف مشترک مراکز تعلیم و تربیت و آموزشی مرتبط با مردم (اعم از مدارس، دانشگاهها، حوزه، صدا و سیما، مطبوعات و...) 154
- الف) رشد عقلانیت در سطح عمومی 154
- ب) ترویج اندیشیدن 154
- ج) تفکر انتقادی 155
- د) بیان دقیق و روشن معارف دین 156
- ه) ارائه تحلیل علمی از موارد خرافه 158
- 8. مسئولیت حوزه های علمیه در خرافه زدایی 159
- اشاره 159
- الف) روحانیت و آموزش واعظان و مداحان 161
- ب) مبارزه با خرافه در منبرها و مساجد 162
- 9. دانشگاه و خرافه زدایی 163
- 10. مطبوعات و خرافه زدایی 164
- 11. تشکیل ستاد مبارزه با خرافات 165
- اشاره 167
- فصل ششم:خرافات و رسانه 167
- درآمد 168
- 1. تأثیر رسانه بر فرهنگ و عقاید مردم 168
- اشاره 171
- 2. نمونه هایی از ترویج خرافات در رسانه ملی 171
- الف) ترویج عقیده شانس، بخت و اقبال در برنامه های رسانه ملی 171
- ب) نقدی کوتاه بر سریال صاحبدلان 174
- ج) خرافه در سریال پنج کیلومتر تا بهشت 175
- د) نقدی بر سریال وضعیت سفید 177
- ه_) چکیده ای از یک پژوهش در مورد میزان خرافات در سریال های ماه مبارک رمضان سال های 87 و 88: 179
- اشاره 181
- 3. بایدها و نبایدها در برنامه های رسانه ملی 181
- نکته پایانی 181
- الف) تولید فیلم و سریال و مجموعه های تلویزیونی با هدف خرافه زدایی 182
- ب) تهیه و پخش برنامه های مستند جذاب از خرافات رایج 184
- ج) تشکیل میزگرد، جلسات پرسش و پاسخ و مناظره 185
- د) واکنش سریع و به موقع در مورد خرافه های نوظهور 186
- ه) تشکیل کمیته نظارت در صدا و سیما و خرافه زدایی از انواع برنامه های رسانه ملی 187
- 4. معرفی مراکزی برای مشاوره دینی 188
- اشاره 188
- الف) معاونت تبلیغ و آموزش های کاربردی حوزه علمیه قم 188
- ب) بخش کارشناسان مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما 190
- 5. معرفی کتاب با موضوع خرافه و خرافه زدایی 191
- اشاره 193
- کتاب نامه 193
- الف) منابع فارسی 194
- ب) منابع عربی 198
- ج) فهرست مقالات و مجلات 201
- درباره مركز 203
- مشخصات کتاب 203
- فهرست مطالب 204
- اشاره 217
- فصل اول: کلیات 217
- 1. معناشناسی لغوی «خرافه» 218
- 3. معناشناسی واژه اسطوره 225
- اشاره 229
- الف) اقسام خرافه از لحاظ گستره مکانی 229
- ب) اقسام خرافه از لحاظ آثار 229
- ج) اقسام خرافه از لحاظ گستره نظری 229
- اشاره 230
- 5. اقسام خرافه در جامعه ایرانی 230
- الف) خرافات دینی _ مذهبی 230
- ب) خرافات معنوی _ عرفانی 232
- ج) خرافات ملی _ منطقه ای 233
- د) خرافات وارداتی 234
- ب) دیدگاه دیوید هیوم 235
- اشاره 235
- 1. دیدگاه ها درباره ریشه ها و علل پیدایش خرافه 235
- اشاره 235
- الف) دیدگاه اسپینوزا 235
- ج) دیدگاه یونگ و فروید 236
- د) دیدگاه علامه یحیی نوری 236
- ه) دیدگاه علامه طباطبایی 237
- الف) عوامل اصلی 238
- 2. علل و ریشه های پیدایش خرافه 238
- اشاره 238
- اشاره 239
- یک _ عوامل درونی 239
- اشاره 239
- اول _ عوامل درونی 239
- ب) عوامل تعمیق و توسعه 239
- دوم _ عامل علمی 251
- سوم _ عامل شخصیتی 252
- اشاره 252
- دو _ عوامل بیرونی 252
- دوم _ عوامل اجتماعی و اقتصادی 253
- اول _ عوامل جغرافیایی و محیطی 253
- سوم _ عوامل سیاسی 254
- 3. گستره خرافات 255
- اشاره 258
- 4. آثار سوء خرافه گرایی 258
- ب) وهن دین اسلام و مذهب تشیع 259
- الف) شرک و کفر و دوری از خداوند متعال 259
- ج) محرومیت از بسیاری از نعمت ها 260
- ه) از دست دادن مال، سرمایه و حتی آبرو و حیثیت 260
- د) تحقیر انسان ها 260
- ب) سست کردن پایه های تشیع 261
- الف) اغفال مردم و واداشتن آنها به اطاعت از خود 261
- اشاره 261
- 5. اهداف مروّجان و اشاعه دهندگان خرافات 261
- ج) سرگرمی یا گمراه کردن مردم 262
- اشاره 264
- 1. مبارزه با جهل و نادانی 264
- درآمد 264
- اشاره 264
- 2. دعوت به تفکّر و تعقّل و تحصیل علم و دانش 266
- 3. مبارزه با تمام مصادیق خرافه در عصر جاهلیت 269
- اشاره 269
- الف) شرک و بت پرستی 270
- ب) نسیء یا تأخیر انداختن ماه های حرام 273
- ج) تبنّی 275
- د) زنده به گور کردن دختران 278
- فصل چهارم:بررسی خرافات رایج در عصر حاضر 282
- اشاره 282
- اشاره 283
- الف) چشم زخم (خرافه یا واقعیت؟) 283
- اشاره 283
- 1. واقعیت هایی که گاه به خرافه کشیده می شوند 283
- یک _ خرافات اعراب جاهلی درباره چشم زخم 284
- دو _ چشم زخم از دیدگاه عقل 284
- سه _ نظر دانشمندان درباره چشم زخم 285
- چهار _ چشم زخم از دیدگاه قرآن و مفسران 285
- پنج _ چشم زخم از منظر روایات 288
- شش _ راهکارهای اسلام در پیش گیری از چشم زخم 290
- ب) سعادت و نحوست ایام (خرافه یا واقعیت؟) 293
- ج) سعادت و نحوست ستارگان (خرافه یا واقعیت؟) 299
- د) دعانویسی (خرافه یا واقعیت؟) 303
- اشاره 305
- ه) جن و جن گیری (واقعیت یا خرافه؟) 305
- یک _ ماهیت جن در قرآن 306
- دو _ انسان و جن 310
- یک _ واژه «سحر» و معانی آن 313
- اشاره 313
- و) سحر (اعتقادی خرافی و جاهلی یا امری واقعی؟) 313
- دو _ پیشینه سحر 314
- سه _ ماهیت سحر 315
- چهار _ سحر در قرآن 317
- شش _ سحر از نظر اسلام 319
- پنج _ متصدیان سحر در قرآن (مرد یا زن؟) 319
- یک _ رؤیا در قرآن 322
- ز) خواب و حجیت آن (خواب گرایی یا خرافه گرایی؟) 322
- اشاره 322
- دو _ رؤیا در روایات 323
- سه _ خواب از دیدگاه دانشمندان مادی 324
- چهار _ خواب گرایی یا ترویج خرافه 326
- 2. بررسی برخی از خرافات رایج در عصر حاضر 327
- اشاره 327
- الف) فال زدن 327
- اشاره 327
- یک _ معنای فال زدن 327
- دو _ نمونه های فال نیک و بد 328
- سه _ پیشینه فال زدن و تطیر 329
- چهار _ پاسخ انبیای پیشین و پیامبر اکرم به تطیر مخالفان 330
- پنج _ نظر اسلام در مورد تطیر و تفأل 331
- شش _ راهکارهایی برای رهایی از فال بد 333
- ب) خرافه نژادپرستی یا عصبیت 335
- ج) خرافات شب اول ماه ربیع الاول 339
- د) چهارشنبه سوری یا چهارشنبه سوزی 341
- ه) نحوست عدد13 341
- و) پاشیدن خون قربانی به دیوار مسجد، خانه، اتومبیل و خرافه تخم مرغ شکستن 343
- ز) دخیل بستن و روشن کردن شمع 346
- ح) غیب گویی و کهانت (فال گیری، رمالی، طالع بینی و...) 347
- اشاره 347
- یک _ پیشینه کهانت و غیب گویی 348
- دو _ راه های آگاهی از غیب 350
- سه _ علل گرایش به رمالی، طالع بینی و هر گونه غیب گویی 351
- چهار _ نظر اسلام در مورد کهانت و مراجعه به غیب گو و کاهن 352
- ح) مهره مار 354
- ط) خرافه در عزاداری ها 356
- 1. روش تشخیص خرافه از غیر آن 357
- اشاره 357
- 2. وظیفه عموم مسلمانان در مبارزه با خرافه 358
- 3. نقش دولت و حکومت در خرافه زدایی 360
- 4. نهادهای قانون گذار و خرافه 362
- 5. وظیفه قوه قضائیه و نیروی انتظامی 363
- 6. وزارت ارشاد و نقش آن در خرافه زدایی 364
- الف) رشد عقلانیت در سطح عمومی 365
- اشاره 365
- ب) ترویج اندیشیدن 365
- 7. وظایف مشترک مراکز تعلیم و تربیت و آموزشی مرتبط با مردم (اعم از مدارس، دانشگاهها، حوزه، صدا و سیما، مطبوعات و...) 365
- ج) تفکر انتقادی 366
- د) بیان دقیق و روشن معارف دین 367
- ه) ارائه تحلیل علمی از موارد خرافه 369
- 8. مسئولیت حوزه های علمیه در خرافه زدایی 370
- اشاره 370
- الف) روحانیت و آموزش واعظان و مداحان 372
- ب) مبارزه با خرافه در منبرها و مساجد 373
- 9. دانشگاه و خرافه زدایی 374
- 10. مطبوعات و خرافه زدایی 375
- 11. تشکیل ستاد مبارزه با خرافات 376
- فصل ششم:خرافات و رسانه 378
- اشاره 378
- 1. تأثیر رسانه بر فرهنگ و عقاید مردم 379
- درآمد 379
- اشاره 382
- 2. نمونه هایی از ترویج خرافات در رسانه ملی 382
- الف) ترویج عقیده شانس، بخت و اقبال در برنامه های رسانه ملی 382
- ب) نقدی کوتاه بر سریال صاحبدلان 385
- ج) خرافه در سریال پنج کیلومتر تا بهشت 386
- د) نقدی بر سریال وضعیت سفید 388
- ه_) چکیده ای از یک پژوهش در مورد میزان خرافات در سریال های ماه مبارک رمضان سال های 87 و 88: 390
- 3. بایدها و نبایدها در برنامه های رسانه ملی 392
- نکته پایانی 392
- اشاره 392
- الف) تولید فیلم و سریال و مجموعه های تلویزیونی با هدف خرافه زدایی 393
- ب) تهیه و پخش برنامه های مستند جذاب از خرافات رایج 395
- ج) تشکیل میزگرد، جلسات پرسش و پاسخ و مناظره 396
- د) واکنش سریع و به موقع در مورد خرافه های نوظهور 397
- ه) تشکیل کمیته نظارت در صدا و سیما و خرافه زدایی از انواع برنامه های رسانه ملی 398
- الف) معاونت تبلیغ و آموزش های کاربردی حوزه علمیه قم 399
- اشاره 399
- 4. معرفی مراکزی برای مشاوره دینی 399
- ب) بخش کارشناسان مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما 401
- 5. معرفی کتاب با موضوع خرافه و خرافه زدایی 402
- کتاب نامه 404
- اشاره 404
- الف) منابع فارسی 405
- ب) منابع عربی 409
- ج) فهرست مقالات و مجلات 412
حضرت یوسف علیه السلام درباره سجده کردن یازده ستاره و خورشید و ماه بر او،(1) رؤیای دو رفیق زندانی یوسف،(2) رؤیای پادشاه مصر(3) و نیز خواب مادر موسی علیه السلام (4) برای اینکه او را در صندوق بگذارد و به دریا بیندازد، سخن گفته است. البته در مورد مادر موسی علیه السلام لفظ آیه آن است که به مادر موسی علیه السلام وحی کردیم، اما علامه طباطبایی رحمه الله میفرماید: «در روایات آمده که این وحی به صورت رؤیا بوده است.»(5) هم چنین قرآن از خوابهای رسول اکرم صلی الله علیه و آله درباره فتح مکه(6) یا رؤیاهای ایشان که بر فتنههای پس از رحلت آن بزرگوار دلالت داشت، پرده برمیدارد.
بنابراین، قرآن در آیات متعدد صراحت دارد که حداقل برخی خواب ها، انعکاسی از آینده دور یا نزدیک است.(7)
دو _ رؤیا در روایات
دو _ رؤیا در روایات
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مورد اقسام رؤیا میفرماید: «رؤیا سه گونه است: رؤیاهای ترسناک شیطانی، که شیطان برای غمگین کردن آدمی به وجود میآورد، گفت وگوهای درونی انسان با خویش که در خواب میبیند و رؤیاهایی که یکی از چهل و شش جزء نبوت است.» هم چنین از امام صادق علیه السلام روایت شده است که رؤیا سه گونه است: نویدی از جانب خدا به مؤمن، ترسی که شیطان میافکند و خواب های آشفته.»(8) البته در حدیثی که در بحارالانوار از قول پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده، آمده است که رؤیا چهار قسم است:
1- یوسف: 4.
2- یوسف: 36.
3- یوسف: 43.
4- طه: 38 و 39.
5- تفسیر المیزان، ج 11، ص 366.
6- فتح: 27.
7- تفسیر نمونه، ج 9، ص 312.
8- میزان الحکمه، ج 4، ص 1931.