- دیباچه 1
- اشاره 6
- فصل اول: کلیات 6
- 1. معناشناسی لغوی «خرافه» 7
- 3. معناشناسی واژه اسطوره 14
- ج) اقسام خرافه از لحاظ گستره نظری 18
- ب) اقسام خرافه از لحاظ آثار 18
- اشاره 18
- الف) اقسام خرافه از لحاظ گستره مکانی 18
- الف) خرافات دینی _ مذهبی 19
- 5. اقسام خرافه در جامعه ایرانی 19
- اشاره 19
- ب) خرافات معنوی _ عرفانی 21
- ج) خرافات ملی _ منطقه ای 22
- د) خرافات وارداتی 23
- 1. دیدگاه ها درباره ریشه ها و علل پیدایش خرافه 24
- اشاره 24
- الف) دیدگاه اسپینوزا 24
- اشاره 24
- ب) دیدگاه دیوید هیوم 24
- ج) دیدگاه یونگ و فروید 25
- د) دیدگاه علامه یحیی نوری 25
- ه) دیدگاه علامه طباطبایی 26
- الف) عوامل اصلی 27
- 2. علل و ریشه های پیدایش خرافه 27
- اشاره 27
- ب) عوامل تعمیق و توسعه 28
- یک _ عوامل درونی 28
- اشاره 28
- اول _ عوامل درونی 28
- اشاره 28
- دوم _ عامل علمی 40
- دو _ عوامل بیرونی 41
- سوم _ عامل شخصیتی 41
- اشاره 41
- اول _ عوامل جغرافیایی و محیطی 42
- دوم _ عوامل اجتماعی و اقتصادی 42
- سوم _ عوامل سیاسی 43
- 3. گستره خرافات 44
- 4. آثار سوء خرافه گرایی 47
- اشاره 47
- الف) شرک و کفر و دوری از خداوند متعال 48
- ب) وهن دین اسلام و مذهب تشیع 48
- د) تحقیر انسان ها 49
- ه) از دست دادن مال، سرمایه و حتی آبرو و حیثیت 49
- ج) محرومیت از بسیاری از نعمت ها 49
- اشاره 50
- 5. اهداف مروّجان و اشاعه دهندگان خرافات 50
- الف) اغفال مردم و واداشتن آنها به اطاعت از خود 50
- ب) سست کردن پایه های تشیع 50
- ج) سرگرمی یا گمراه کردن مردم 51
- 1. مبارزه با جهل و نادانی 53
- درآمد 53
- اشاره 53
- اشاره 53
- 2. دعوت به تفکّر و تعقّل و تحصیل علم و دانش 55
- اشاره 58
- 3. مبارزه با تمام مصادیق خرافه در عصر جاهلیت 58
- الف) شرک و بت پرستی 59
- ب) نسیء یا تأخیر انداختن ماه های حرام 62
- ج) تبنّی 64
- د) زنده به گور کردن دختران 67
- فصل چهارم:بررسی خرافات رایج در عصر حاضر 71
- اشاره 71
- اشاره 72
- 1. واقعیت هایی که گاه به خرافه کشیده می شوند 72
- الف) چشم زخم (خرافه یا واقعیت؟) 72
- اشاره 72
- دو _ چشم زخم از دیدگاه عقل 73
- یک _ خرافات اعراب جاهلی درباره چشم زخم 73
- سه _ نظر دانشمندان درباره چشم زخم 74
- چهار _ چشم زخم از دیدگاه قرآن و مفسران 74
- پنج _ چشم زخم از منظر روایات 77
- شش _ راهکارهای اسلام در پیش گیری از چشم زخم 79
- ب) سعادت و نحوست ایام (خرافه یا واقعیت؟) 82
- ج) سعادت و نحوست ستارگان (خرافه یا واقعیت؟) 88
- د) دعانویسی (خرافه یا واقعیت؟) 92
- ه) جن و جن گیری (واقعیت یا خرافه؟) 94
- اشاره 94
- یک _ ماهیت جن در قرآن 95
- دو _ انسان و جن 99
- و) سحر (اعتقادی خرافی و جاهلی یا امری واقعی؟) 102
- یک _ واژه «سحر» و معانی آن 102
- اشاره 102
- دو _ پیشینه سحر 103
- سه _ ماهیت سحر 104
- چهار _ سحر در قرآن 106
- پنج _ متصدیان سحر در قرآن (مرد یا زن؟) 108
- شش _ سحر از نظر اسلام 108
- یک _ رؤیا در قرآن 111
- ز) خواب و حجیت آن (خواب گرایی یا خرافه گرایی؟) 111
- اشاره 111
- دو _ رؤیا در روایات 112
- سه _ خواب از دیدگاه دانشمندان مادی 113
- چهار _ خواب گرایی یا ترویج خرافه 115
- الف) فال زدن 116
- 2. بررسی برخی از خرافات رایج در عصر حاضر 116
- یک _ معنای فال زدن 116
- اشاره 116
- اشاره 116
- دو _ نمونه های فال نیک و بد 117
- سه _ پیشینه فال زدن و تطیر 118
- چهار _ پاسخ انبیای پیشین و پیامبر اکرم به تطیر مخالفان 119
- پنج _ نظر اسلام در مورد تطیر و تفأل 120
- شش _ راهکارهایی برای رهایی از فال بد 122
- ب) خرافه نژادپرستی یا عصبیت 124
- ج) خرافات شب اول ماه ربیع الاول 128
- د) چهارشنبه سوری یا چهارشنبه سوزی 130
- ه) نحوست عدد13 130
- و) پاشیدن خون قربانی به دیوار مسجد، خانه، اتومبیل و خرافه تخم مرغ شکستن 132
- ز) دخیل بستن و روشن کردن شمع 135
- اشاره 136
- ح) غیب گویی و کهانت (فال گیری، رمالی، طالع بینی و...) 136
- یک _ پیشینه کهانت و غیب گویی 137
- دو _ راه های آگاهی از غیب 139
- سه _ علل گرایش به رمالی، طالع بینی و هر گونه غیب گویی 140
- چهار _ نظر اسلام در مورد کهانت و مراجعه به غیب گو و کاهن 141
- ح) مهره مار 143
- ط) خرافه در عزاداری ها 145
- 1. روش تشخیص خرافه از غیر آن 146
- اشاره 146
- 2. وظیفه عموم مسلمانان در مبارزه با خرافه 147
- 3. نقش دولت و حکومت در خرافه زدایی 149
- 4. نهادهای قانون گذار و خرافه 151
- 5. وظیفه قوه قضائیه و نیروی انتظامی 152
- 6. وزارت ارشاد و نقش آن در خرافه زدایی 153
- اشاره 154
- 7. وظایف مشترک مراکز تعلیم و تربیت و آموزشی مرتبط با مردم (اعم از مدارس، دانشگاهها، حوزه، صدا و سیما، مطبوعات و...) 154
- الف) رشد عقلانیت در سطح عمومی 154
- ب) ترویج اندیشیدن 154
- ج) تفکر انتقادی 155
- د) بیان دقیق و روشن معارف دین 156
- ه) ارائه تحلیل علمی از موارد خرافه 158
- اشاره 159
- 8. مسئولیت حوزه های علمیه در خرافه زدایی 159
- الف) روحانیت و آموزش واعظان و مداحان 161
- ب) مبارزه با خرافه در منبرها و مساجد 162
- 9. دانشگاه و خرافه زدایی 163
- 10. مطبوعات و خرافه زدایی 164
- 11. تشکیل ستاد مبارزه با خرافات 165
- اشاره 167
- فصل ششم:خرافات و رسانه 167
- درآمد 168
- 1. تأثیر رسانه بر فرهنگ و عقاید مردم 168
- اشاره 171
- الف) ترویج عقیده شانس، بخت و اقبال در برنامه های رسانه ملی 171
- 2. نمونه هایی از ترویج خرافات در رسانه ملی 171
- ب) نقدی کوتاه بر سریال صاحبدلان 174
- ج) خرافه در سریال پنج کیلومتر تا بهشت 175
- د) نقدی بر سریال وضعیت سفید 177
- ه_) چکیده ای از یک پژوهش در مورد میزان خرافات در سریال های ماه مبارک رمضان سال های 87 و 88: 179
- نکته پایانی 181
- اشاره 181
- 3. بایدها و نبایدها در برنامه های رسانه ملی 181
- الف) تولید فیلم و سریال و مجموعه های تلویزیونی با هدف خرافه زدایی 182
- ب) تهیه و پخش برنامه های مستند جذاب از خرافات رایج 184
- ج) تشکیل میزگرد، جلسات پرسش و پاسخ و مناظره 185
- د) واکنش سریع و به موقع در مورد خرافه های نوظهور 186
- ه) تشکیل کمیته نظارت در صدا و سیما و خرافه زدایی از انواع برنامه های رسانه ملی 187
- 4. معرفی مراکزی برای مشاوره دینی 188
- اشاره 188
- الف) معاونت تبلیغ و آموزش های کاربردی حوزه علمیه قم 188
- ب) بخش کارشناسان مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما 190
- 5. معرفی کتاب با موضوع خرافه و خرافه زدایی 191
- کتاب نامه 193
- اشاره 193
- الف) منابع فارسی 194
- ب) منابع عربی 198
- ج) فهرست مقالات و مجلات 201
- مشخصات کتاب 203
- درباره مركز 203
- فهرست مطالب 204
- فصل اول: کلیات 217
- اشاره 217
- 1. معناشناسی لغوی «خرافه» 218
- 3. معناشناسی واژه اسطوره 225
- اشاره 229
- الف) اقسام خرافه از لحاظ گستره مکانی 229
- ب) اقسام خرافه از لحاظ آثار 229
- ج) اقسام خرافه از لحاظ گستره نظری 229
- 5. اقسام خرافه در جامعه ایرانی 230
- اشاره 230
- الف) خرافات دینی _ مذهبی 230
- ب) خرافات معنوی _ عرفانی 232
- ج) خرافات ملی _ منطقه ای 233
- د) خرافات وارداتی 234
- اشاره 235
- 1. دیدگاه ها درباره ریشه ها و علل پیدایش خرافه 235
- الف) دیدگاه اسپینوزا 235
- ب) دیدگاه دیوید هیوم 235
- اشاره 235
- ج) دیدگاه یونگ و فروید 236
- د) دیدگاه علامه یحیی نوری 236
- ه) دیدگاه علامه طباطبایی 237
- 2. علل و ریشه های پیدایش خرافه 238
- اشاره 238
- الف) عوامل اصلی 238
- اشاره 239
- اشاره 239
- یک _ عوامل درونی 239
- اول _ عوامل درونی 239
- ب) عوامل تعمیق و توسعه 239
- دوم _ عامل علمی 251
- سوم _ عامل شخصیتی 252
- دو _ عوامل بیرونی 252
- اشاره 252
- دوم _ عوامل اجتماعی و اقتصادی 253
- اول _ عوامل جغرافیایی و محیطی 253
- سوم _ عوامل سیاسی 254
- 3. گستره خرافات 255
- 4. آثار سوء خرافه گرایی 258
- اشاره 258
- الف) شرک و کفر و دوری از خداوند متعال 259
- ب) وهن دین اسلام و مذهب تشیع 259
- ه) از دست دادن مال، سرمایه و حتی آبرو و حیثیت 260
- د) تحقیر انسان ها 260
- ج) محرومیت از بسیاری از نعمت ها 260
- ب) سست کردن پایه های تشیع 261
- الف) اغفال مردم و واداشتن آنها به اطاعت از خود 261
- 5. اهداف مروّجان و اشاعه دهندگان خرافات 261
- اشاره 261
- ج) سرگرمی یا گمراه کردن مردم 262
- اشاره 264
- 1. مبارزه با جهل و نادانی 264
- اشاره 264
- درآمد 264
- 2. دعوت به تفکّر و تعقّل و تحصیل علم و دانش 266
- 3. مبارزه با تمام مصادیق خرافه در عصر جاهلیت 269
- اشاره 269
- الف) شرک و بت پرستی 270
- ب) نسیء یا تأخیر انداختن ماه های حرام 273
- ج) تبنّی 275
- د) زنده به گور کردن دختران 278
- فصل چهارم:بررسی خرافات رایج در عصر حاضر 282
- اشاره 282
- اشاره 283
- اشاره 283
- الف) چشم زخم (خرافه یا واقعیت؟) 283
- 1. واقعیت هایی که گاه به خرافه کشیده می شوند 283
- یک _ خرافات اعراب جاهلی درباره چشم زخم 284
- دو _ چشم زخم از دیدگاه عقل 284
- سه _ نظر دانشمندان درباره چشم زخم 285
- چهار _ چشم زخم از دیدگاه قرآن و مفسران 285
- پنج _ چشم زخم از منظر روایات 288
- شش _ راهکارهای اسلام در پیش گیری از چشم زخم 290
- ب) سعادت و نحوست ایام (خرافه یا واقعیت؟) 293
- ج) سعادت و نحوست ستارگان (خرافه یا واقعیت؟) 299
- د) دعانویسی (خرافه یا واقعیت؟) 303
- اشاره 305
- ه) جن و جن گیری (واقعیت یا خرافه؟) 305
- یک _ ماهیت جن در قرآن 306
- دو _ انسان و جن 310
- اشاره 313
- و) سحر (اعتقادی خرافی و جاهلی یا امری واقعی؟) 313
- یک _ واژه «سحر» و معانی آن 313
- دو _ پیشینه سحر 314
- سه _ ماهیت سحر 315
- چهار _ سحر در قرآن 317
- پنج _ متصدیان سحر در قرآن (مرد یا زن؟) 319
- شش _ سحر از نظر اسلام 319
- یک _ رؤیا در قرآن 322
- ز) خواب و حجیت آن (خواب گرایی یا خرافه گرایی؟) 322
- اشاره 322
- دو _ رؤیا در روایات 323
- سه _ خواب از دیدگاه دانشمندان مادی 324
- چهار _ خواب گرایی یا ترویج خرافه 326
- اشاره 327
- الف) فال زدن 327
- اشاره 327
- 2. بررسی برخی از خرافات رایج در عصر حاضر 327
- یک _ معنای فال زدن 327
- دو _ نمونه های فال نیک و بد 328
- سه _ پیشینه فال زدن و تطیر 329
- چهار _ پاسخ انبیای پیشین و پیامبر اکرم به تطیر مخالفان 330
- پنج _ نظر اسلام در مورد تطیر و تفأل 331
- شش _ راهکارهایی برای رهایی از فال بد 333
- ب) خرافه نژادپرستی یا عصبیت 335
- ج) خرافات شب اول ماه ربیع الاول 339
- د) چهارشنبه سوری یا چهارشنبه سوزی 341
- ه) نحوست عدد13 341
- و) پاشیدن خون قربانی به دیوار مسجد، خانه، اتومبیل و خرافه تخم مرغ شکستن 343
- ز) دخیل بستن و روشن کردن شمع 346
- ح) غیب گویی و کهانت (فال گیری، رمالی، طالع بینی و...) 347
- اشاره 347
- یک _ پیشینه کهانت و غیب گویی 348
- دو _ راه های آگاهی از غیب 350
- سه _ علل گرایش به رمالی، طالع بینی و هر گونه غیب گویی 351
- چهار _ نظر اسلام در مورد کهانت و مراجعه به غیب گو و کاهن 352
- ح) مهره مار 354
- ط) خرافه در عزاداری ها 356
- 1. روش تشخیص خرافه از غیر آن 357
- اشاره 357
- 2. وظیفه عموم مسلمانان در مبارزه با خرافه 358
- 3. نقش دولت و حکومت در خرافه زدایی 360
- 4. نهادهای قانون گذار و خرافه 362
- 5. وظیفه قوه قضائیه و نیروی انتظامی 363
- 6. وزارت ارشاد و نقش آن در خرافه زدایی 364
- الف) رشد عقلانیت در سطح عمومی 365
- 7. وظایف مشترک مراکز تعلیم و تربیت و آموزشی مرتبط با مردم (اعم از مدارس، دانشگاهها، حوزه، صدا و سیما، مطبوعات و...) 365
- اشاره 365
- ب) ترویج اندیشیدن 365
- ج) تفکر انتقادی 366
- د) بیان دقیق و روشن معارف دین 367
- ه) ارائه تحلیل علمی از موارد خرافه 369
- 8. مسئولیت حوزه های علمیه در خرافه زدایی 370
- اشاره 370
- الف) روحانیت و آموزش واعظان و مداحان 372
- ب) مبارزه با خرافه در منبرها و مساجد 373
- 9. دانشگاه و خرافه زدایی 374
- 10. مطبوعات و خرافه زدایی 375
- 11. تشکیل ستاد مبارزه با خرافات 376
- فصل ششم:خرافات و رسانه 378
- اشاره 378
- درآمد 379
- 1. تأثیر رسانه بر فرهنگ و عقاید مردم 379
- 2. نمونه هایی از ترویج خرافات در رسانه ملی 382
- اشاره 382
- الف) ترویج عقیده شانس، بخت و اقبال در برنامه های رسانه ملی 382
- ب) نقدی کوتاه بر سریال صاحبدلان 385
- ج) خرافه در سریال پنج کیلومتر تا بهشت 386
- د) نقدی بر سریال وضعیت سفید 388
- ه_) چکیده ای از یک پژوهش در مورد میزان خرافات در سریال های ماه مبارک رمضان سال های 87 و 88: 390
- 3. بایدها و نبایدها در برنامه های رسانه ملی 392
- نکته پایانی 392
- اشاره 392
- الف) تولید فیلم و سریال و مجموعه های تلویزیونی با هدف خرافه زدایی 393
- ب) تهیه و پخش برنامه های مستند جذاب از خرافات رایج 395
- ج) تشکیل میزگرد، جلسات پرسش و پاسخ و مناظره 396
- د) واکنش سریع و به موقع در مورد خرافه های نوظهور 397
- ه) تشکیل کمیته نظارت در صدا و سیما و خرافه زدایی از انواع برنامه های رسانه ملی 398
- اشاره 399
- الف) معاونت تبلیغ و آموزش های کاربردی حوزه علمیه قم 399
- 4. معرفی مراکزی برای مشاوره دینی 399
- ب) بخش کارشناسان مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما 401
- 5. معرفی کتاب با موضوع خرافه و خرافه زدایی 402
- کتاب نامه 404
- اشاره 404
- الف) منابع فارسی 405
- ب) منابع عربی 409
- ج) فهرست مقالات و مجلات 412
می دادند و
ماه حرام را غیرحرام می شمردند. برای مثال، به جای ماه محرم، ماه صفر را برمی گزیدند و تشریفات آن به این گونه بود که یکی از پسران قبیله بنی کنانه در مراسم حج در سرزمین منیٰ، در اجتماعی نسبتاً بزرگ پس از تقاضای مردم برای تأخیر می گفت: من ماه محرم را امسال به تأخیر انداختم و ماه صفر (یا ماه دیگری) را به جای آن انتخاب کردم.
علامه طباطبایی در مورد انگیزه اعراب در به تأخیر انداختن ماه های حرام مینویسد:
عرب معتقد به حرمت این چهار ماه بوده و با اینکه مشرک بودند، از ملت و شریعت ابراهیم این سنت را به ارث برده بودند، لیکن چون کار دائمیِ آنان قتل و غارت بوده و بسیاری از اوقات نمی توانستند سه ماه پشت سر هم دست از جنگ بکشند، لذا بر آن شدند در مواقع ضرورت، حرمت یکی از آن ماه ها را به ماه دیگری بدهند و آزادانه به قتل و غارت بپردازند و معمولاً حرمت محرّم را به صفر می دادند و در محرم، به قتل و غارت پرداخته، در صفر آن را ترک می کردند و گاهی این معاوضه را تا چند سال ادامه می دادند آن گونه دوباره محرم را حرام می کردند... .(1) خداوند در برابر این سنت غلط جاهلی نیز ایستاد و فرمود:
إِنَّمَا النَّسِی ءُ زِیادَه فِی الْکُفْرِ یُضَلُّ بِهِ الَّذِینَ کَفَرُوا یُحلونَهُ عاماً وَ یُحَرِّمُونَهُ عاماً لِیُواطِؤُا عِدَّه ما حَرَّمَ اللَّهُ فَیُحلوا ما حَرَّمَ اللَّهُ زُیِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمالِهِمْ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ.(2)
1- 2.تفسیر المیزان، ج 9، ص 363.
2- توبه: 37: «نسیء جا به جا کردن و تأخیر ماه های حرام افزایشی در کفر [مشرکان] است که با آن کافران گمراه می شوند یک سال، آن را حلال و سال دیگر آن را حرام می کنند، تا به مقدار ماه هایی که خداوند تحریم کرده بشود و به این ترتیب آن چه را خدا حرام کرده، حلال بشمرند. اعمال زشتشان در نظرشان زیبا جلوه داده شده و خداوند جمعیت کافران را هدایت نمی کند».