- دیباچه 1
- اشاره 6
- فصل اول: کلیات 6
- 1. معناشناسی لغوی «خرافه» 7
- 3. معناشناسی واژه اسطوره 14
- ج) اقسام خرافه از لحاظ گستره نظری 18
- الف) اقسام خرافه از لحاظ گستره مکانی 18
- اشاره 18
- ب) اقسام خرافه از لحاظ آثار 18
- 5. اقسام خرافه در جامعه ایرانی 19
- الف) خرافات دینی _ مذهبی 19
- اشاره 19
- ب) خرافات معنوی _ عرفانی 21
- ج) خرافات ملی _ منطقه ای 22
- د) خرافات وارداتی 23
- اشاره 24
- الف) دیدگاه اسپینوزا 24
- ب) دیدگاه دیوید هیوم 24
- 1. دیدگاه ها درباره ریشه ها و علل پیدایش خرافه 24
- اشاره 24
- ج) دیدگاه یونگ و فروید 25
- د) دیدگاه علامه یحیی نوری 25
- ه) دیدگاه علامه طباطبایی 26
- اشاره 27
- الف) عوامل اصلی 27
- 2. علل و ریشه های پیدایش خرافه 27
- ب) عوامل تعمیق و توسعه 28
- اول _ عوامل درونی 28
- یک _ عوامل درونی 28
- اشاره 28
- اشاره 28
- دوم _ عامل علمی 40
- سوم _ عامل شخصیتی 41
- اشاره 41
- دو _ عوامل بیرونی 41
- دوم _ عوامل اجتماعی و اقتصادی 42
- اول _ عوامل جغرافیایی و محیطی 42
- سوم _ عوامل سیاسی 43
- 3. گستره خرافات 44
- اشاره 47
- 4. آثار سوء خرافه گرایی 47
- ب) وهن دین اسلام و مذهب تشیع 48
- الف) شرک و کفر و دوری از خداوند متعال 48
- ه) از دست دادن مال، سرمایه و حتی آبرو و حیثیت 49
- د) تحقیر انسان ها 49
- ج) محرومیت از بسیاری از نعمت ها 49
- ب) سست کردن پایه های تشیع 50
- 5. اهداف مروّجان و اشاعه دهندگان خرافات 50
- الف) اغفال مردم و واداشتن آنها به اطاعت از خود 50
- اشاره 50
- ج) سرگرمی یا گمراه کردن مردم 51
- درآمد 53
- 1. مبارزه با جهل و نادانی 53
- اشاره 53
- اشاره 53
- 2. دعوت به تفکّر و تعقّل و تحصیل علم و دانش 55
- اشاره 58
- 3. مبارزه با تمام مصادیق خرافه در عصر جاهلیت 58
- الف) شرک و بت پرستی 59
- ب) نسیء یا تأخیر انداختن ماه های حرام 62
- ج) تبنّی 64
- د) زنده به گور کردن دختران 67
- اشاره 71
- فصل چهارم:بررسی خرافات رایج در عصر حاضر 71
- اشاره 72
- الف) چشم زخم (خرافه یا واقعیت؟) 72
- اشاره 72
- 1. واقعیت هایی که گاه به خرافه کشیده می شوند 72
- دو _ چشم زخم از دیدگاه عقل 73
- یک _ خرافات اعراب جاهلی درباره چشم زخم 73
- چهار _ چشم زخم از دیدگاه قرآن و مفسران 74
- سه _ نظر دانشمندان درباره چشم زخم 74
- پنج _ چشم زخم از منظر روایات 77
- شش _ راهکارهای اسلام در پیش گیری از چشم زخم 79
- ب) سعادت و نحوست ایام (خرافه یا واقعیت؟) 82
- ج) سعادت و نحوست ستارگان (خرافه یا واقعیت؟) 88
- د) دعانویسی (خرافه یا واقعیت؟) 92
- ه) جن و جن گیری (واقعیت یا خرافه؟) 94
- اشاره 94
- یک _ ماهیت جن در قرآن 95
- دو _ انسان و جن 99
- و) سحر (اعتقادی خرافی و جاهلی یا امری واقعی؟) 102
- یک _ واژه «سحر» و معانی آن 102
- اشاره 102
- دو _ پیشینه سحر 103
- سه _ ماهیت سحر 104
- چهار _ سحر در قرآن 106
- پنج _ متصدیان سحر در قرآن (مرد یا زن؟) 108
- شش _ سحر از نظر اسلام 108
- ز) خواب و حجیت آن (خواب گرایی یا خرافه گرایی؟) 111
- یک _ رؤیا در قرآن 111
- اشاره 111
- دو _ رؤیا در روایات 112
- سه _ خواب از دیدگاه دانشمندان مادی 113
- چهار _ خواب گرایی یا ترویج خرافه 115
- یک _ معنای فال زدن 116
- 2. بررسی برخی از خرافات رایج در عصر حاضر 116
- اشاره 116
- اشاره 116
- الف) فال زدن 116
- دو _ نمونه های فال نیک و بد 117
- سه _ پیشینه فال زدن و تطیر 118
- چهار _ پاسخ انبیای پیشین و پیامبر اکرم به تطیر مخالفان 119
- پنج _ نظر اسلام در مورد تطیر و تفأل 120
- شش _ راهکارهایی برای رهایی از فال بد 122
- ب) خرافه نژادپرستی یا عصبیت 124
- ج) خرافات شب اول ماه ربیع الاول 128
- د) چهارشنبه سوری یا چهارشنبه سوزی 130
- ه) نحوست عدد13 130
- و) پاشیدن خون قربانی به دیوار مسجد، خانه، اتومبیل و خرافه تخم مرغ شکستن 132
- ز) دخیل بستن و روشن کردن شمع 135
- ح) غیب گویی و کهانت (فال گیری، رمالی، طالع بینی و...) 136
- اشاره 136
- یک _ پیشینه کهانت و غیب گویی 137
- دو _ راه های آگاهی از غیب 139
- سه _ علل گرایش به رمالی، طالع بینی و هر گونه غیب گویی 140
- چهار _ نظر اسلام در مورد کهانت و مراجعه به غیب گو و کاهن 141
- ح) مهره مار 143
- ط) خرافه در عزاداری ها 145
- 1. روش تشخیص خرافه از غیر آن 146
- اشاره 146
- 2. وظیفه عموم مسلمانان در مبارزه با خرافه 147
- 3. نقش دولت و حکومت در خرافه زدایی 149
- 4. نهادهای قانون گذار و خرافه 151
- 5. وظیفه قوه قضائیه و نیروی انتظامی 152
- 6. وزارت ارشاد و نقش آن در خرافه زدایی 153
- اشاره 154
- الف) رشد عقلانیت در سطح عمومی 154
- 7. وظایف مشترک مراکز تعلیم و تربیت و آموزشی مرتبط با مردم (اعم از مدارس، دانشگاهها، حوزه، صدا و سیما، مطبوعات و...) 154
- ب) ترویج اندیشیدن 154
- ج) تفکر انتقادی 155
- د) بیان دقیق و روشن معارف دین 156
- ه) ارائه تحلیل علمی از موارد خرافه 158
- اشاره 159
- 8. مسئولیت حوزه های علمیه در خرافه زدایی 159
- الف) روحانیت و آموزش واعظان و مداحان 161
- ب) مبارزه با خرافه در منبرها و مساجد 162
- 9. دانشگاه و خرافه زدایی 163
- 10. مطبوعات و خرافه زدایی 164
- 11. تشکیل ستاد مبارزه با خرافات 165
- اشاره 167
- فصل ششم:خرافات و رسانه 167
- درآمد 168
- 1. تأثیر رسانه بر فرهنگ و عقاید مردم 168
- 2. نمونه هایی از ترویج خرافات در رسانه ملی 171
- اشاره 171
- الف) ترویج عقیده شانس، بخت و اقبال در برنامه های رسانه ملی 171
- ب) نقدی کوتاه بر سریال صاحبدلان 174
- ج) خرافه در سریال پنج کیلومتر تا بهشت 175
- د) نقدی بر سریال وضعیت سفید 177
- ه_) چکیده ای از یک پژوهش در مورد میزان خرافات در سریال های ماه مبارک رمضان سال های 87 و 88: 179
- نکته پایانی 181
- 3. بایدها و نبایدها در برنامه های رسانه ملی 181
- اشاره 181
- الف) تولید فیلم و سریال و مجموعه های تلویزیونی با هدف خرافه زدایی 182
- ب) تهیه و پخش برنامه های مستند جذاب از خرافات رایج 184
- ج) تشکیل میزگرد، جلسات پرسش و پاسخ و مناظره 185
- د) واکنش سریع و به موقع در مورد خرافه های نوظهور 186
- ه) تشکیل کمیته نظارت در صدا و سیما و خرافه زدایی از انواع برنامه های رسانه ملی 187
- اشاره 188
- 4. معرفی مراکزی برای مشاوره دینی 188
- الف) معاونت تبلیغ و آموزش های کاربردی حوزه علمیه قم 188
- ب) بخش کارشناسان مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما 190
- 5. معرفی کتاب با موضوع خرافه و خرافه زدایی 191
- اشاره 193
- کتاب نامه 193
- الف) منابع فارسی 194
- ب) منابع عربی 198
- ج) فهرست مقالات و مجلات 201
- درباره مركز 203
- مشخصات کتاب 203
- فهرست مطالب 204
- اشاره 217
- فصل اول: کلیات 217
- 1. معناشناسی لغوی «خرافه» 218
- 3. معناشناسی واژه اسطوره 225
- ب) اقسام خرافه از لحاظ آثار 229
- اشاره 229
- ج) اقسام خرافه از لحاظ گستره نظری 229
- الف) اقسام خرافه از لحاظ گستره مکانی 229
- 5. اقسام خرافه در جامعه ایرانی 230
- الف) خرافات دینی _ مذهبی 230
- اشاره 230
- ب) خرافات معنوی _ عرفانی 232
- ج) خرافات ملی _ منطقه ای 233
- د) خرافات وارداتی 234
- 1. دیدگاه ها درباره ریشه ها و علل پیدایش خرافه 235
- الف) دیدگاه اسپینوزا 235
- اشاره 235
- ب) دیدگاه دیوید هیوم 235
- اشاره 235
- ج) دیدگاه یونگ و فروید 236
- د) دیدگاه علامه یحیی نوری 236
- ه) دیدگاه علامه طباطبایی 237
- الف) عوامل اصلی 238
- 2. علل و ریشه های پیدایش خرافه 238
- اشاره 238
- اشاره 239
- یک _ عوامل درونی 239
- اول _ عوامل درونی 239
- اشاره 239
- ب) عوامل تعمیق و توسعه 239
- دوم _ عامل علمی 251
- سوم _ عامل شخصیتی 252
- اشاره 252
- دو _ عوامل بیرونی 252
- دوم _ عوامل اجتماعی و اقتصادی 253
- اول _ عوامل جغرافیایی و محیطی 253
- سوم _ عوامل سیاسی 254
- 3. گستره خرافات 255
- اشاره 258
- 4. آثار سوء خرافه گرایی 258
- ب) وهن دین اسلام و مذهب تشیع 259
- الف) شرک و کفر و دوری از خداوند متعال 259
- ه) از دست دادن مال، سرمایه و حتی آبرو و حیثیت 260
- ج) محرومیت از بسیاری از نعمت ها 260
- د) تحقیر انسان ها 260
- 5. اهداف مروّجان و اشاعه دهندگان خرافات 261
- الف) اغفال مردم و واداشتن آنها به اطاعت از خود 261
- ب) سست کردن پایه های تشیع 261
- اشاره 261
- ج) سرگرمی یا گمراه کردن مردم 262
- اشاره 264
- 1. مبارزه با جهل و نادانی 264
- اشاره 264
- درآمد 264
- 2. دعوت به تفکّر و تعقّل و تحصیل علم و دانش 266
- 3. مبارزه با تمام مصادیق خرافه در عصر جاهلیت 269
- اشاره 269
- الف) شرک و بت پرستی 270
- ب) نسیء یا تأخیر انداختن ماه های حرام 273
- ج) تبنّی 275
- د) زنده به گور کردن دختران 278
- اشاره 282
- فصل چهارم:بررسی خرافات رایج در عصر حاضر 282
- اشاره 283
- اشاره 283
- الف) چشم زخم (خرافه یا واقعیت؟) 283
- 1. واقعیت هایی که گاه به خرافه کشیده می شوند 283
- دو _ چشم زخم از دیدگاه عقل 284
- یک _ خرافات اعراب جاهلی درباره چشم زخم 284
- سه _ نظر دانشمندان درباره چشم زخم 285
- چهار _ چشم زخم از دیدگاه قرآن و مفسران 285
- پنج _ چشم زخم از منظر روایات 288
- شش _ راهکارهای اسلام در پیش گیری از چشم زخم 290
- ب) سعادت و نحوست ایام (خرافه یا واقعیت؟) 293
- ج) سعادت و نحوست ستارگان (خرافه یا واقعیت؟) 299
- د) دعانویسی (خرافه یا واقعیت؟) 303
- ه) جن و جن گیری (واقعیت یا خرافه؟) 305
- اشاره 305
- یک _ ماهیت جن در قرآن 306
- دو _ انسان و جن 310
- اشاره 313
- و) سحر (اعتقادی خرافی و جاهلی یا امری واقعی؟) 313
- یک _ واژه «سحر» و معانی آن 313
- دو _ پیشینه سحر 314
- سه _ ماهیت سحر 315
- چهار _ سحر در قرآن 317
- شش _ سحر از نظر اسلام 319
- پنج _ متصدیان سحر در قرآن (مرد یا زن؟) 319
- ز) خواب و حجیت آن (خواب گرایی یا خرافه گرایی؟) 322
- اشاره 322
- یک _ رؤیا در قرآن 322
- دو _ رؤیا در روایات 323
- سه _ خواب از دیدگاه دانشمندان مادی 324
- چهار _ خواب گرایی یا ترویج خرافه 326
- الف) فال زدن 327
- یک _ معنای فال زدن 327
- اشاره 327
- اشاره 327
- 2. بررسی برخی از خرافات رایج در عصر حاضر 327
- دو _ نمونه های فال نیک و بد 328
- سه _ پیشینه فال زدن و تطیر 329
- چهار _ پاسخ انبیای پیشین و پیامبر اکرم به تطیر مخالفان 330
- پنج _ نظر اسلام در مورد تطیر و تفأل 331
- شش _ راهکارهایی برای رهایی از فال بد 333
- ب) خرافه نژادپرستی یا عصبیت 335
- ج) خرافات شب اول ماه ربیع الاول 339
- ه) نحوست عدد13 341
- د) چهارشنبه سوری یا چهارشنبه سوزی 341
- و) پاشیدن خون قربانی به دیوار مسجد، خانه، اتومبیل و خرافه تخم مرغ شکستن 343
- ز) دخیل بستن و روشن کردن شمع 346
- ح) غیب گویی و کهانت (فال گیری، رمالی، طالع بینی و...) 347
- اشاره 347
- یک _ پیشینه کهانت و غیب گویی 348
- دو _ راه های آگاهی از غیب 350
- سه _ علل گرایش به رمالی، طالع بینی و هر گونه غیب گویی 351
- چهار _ نظر اسلام در مورد کهانت و مراجعه به غیب گو و کاهن 352
- ح) مهره مار 354
- ط) خرافه در عزاداری ها 356
- اشاره 357
- 1. روش تشخیص خرافه از غیر آن 357
- 2. وظیفه عموم مسلمانان در مبارزه با خرافه 358
- 3. نقش دولت و حکومت در خرافه زدایی 360
- 4. نهادهای قانون گذار و خرافه 362
- 5. وظیفه قوه قضائیه و نیروی انتظامی 363
- 6. وزارت ارشاد و نقش آن در خرافه زدایی 364
- اشاره 365
- الف) رشد عقلانیت در سطح عمومی 365
- 7. وظایف مشترک مراکز تعلیم و تربیت و آموزشی مرتبط با مردم (اعم از مدارس، دانشگاهها، حوزه، صدا و سیما، مطبوعات و...) 365
- ب) ترویج اندیشیدن 365
- ج) تفکر انتقادی 366
- د) بیان دقیق و روشن معارف دین 367
- ه) ارائه تحلیل علمی از موارد خرافه 369
- 8. مسئولیت حوزه های علمیه در خرافه زدایی 370
- اشاره 370
- الف) روحانیت و آموزش واعظان و مداحان 372
- ب) مبارزه با خرافه در منبرها و مساجد 373
- 9. دانشگاه و خرافه زدایی 374
- 10. مطبوعات و خرافه زدایی 375
- 11. تشکیل ستاد مبارزه با خرافات 376
- اشاره 378
- فصل ششم:خرافات و رسانه 378
- 1. تأثیر رسانه بر فرهنگ و عقاید مردم 379
- درآمد 379
- اشاره 382
- 2. نمونه هایی از ترویج خرافات در رسانه ملی 382
- الف) ترویج عقیده شانس، بخت و اقبال در برنامه های رسانه ملی 382
- ب) نقدی کوتاه بر سریال صاحبدلان 385
- ج) خرافه در سریال پنج کیلومتر تا بهشت 386
- د) نقدی بر سریال وضعیت سفید 388
- ه_) چکیده ای از یک پژوهش در مورد میزان خرافات در سریال های ماه مبارک رمضان سال های 87 و 88: 390
- 3. بایدها و نبایدها در برنامه های رسانه ملی 392
- نکته پایانی 392
- اشاره 392
- الف) تولید فیلم و سریال و مجموعه های تلویزیونی با هدف خرافه زدایی 393
- ب) تهیه و پخش برنامه های مستند جذاب از خرافات رایج 395
- ج) تشکیل میزگرد، جلسات پرسش و پاسخ و مناظره 396
- د) واکنش سریع و به موقع در مورد خرافه های نوظهور 397
- ه) تشکیل کمیته نظارت در صدا و سیما و خرافه زدایی از انواع برنامه های رسانه ملی 398
- الف) معاونت تبلیغ و آموزش های کاربردی حوزه علمیه قم 399
- اشاره 399
- 4. معرفی مراکزی برای مشاوره دینی 399
- ب) بخش کارشناسان مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما 401
- 5. معرفی کتاب با موضوع خرافه و خرافه زدایی 402
- کتاب نامه 404
- اشاره 404
- الف) منابع فارسی 405
- ب) منابع عربی 409
- ج) فهرست مقالات و مجلات 412
داد، اما وقتی ماجرا را فهمید، مخالفت کرد. اما آیه 36 سوره احزاب نازل شد و به آنها هشدار داد که نباید با امر خدا و رسول او مخالفت کنند.
زینب تسلیم امر الهی شد و به ازدواج تن داد، اما دیری نپایید که ناسازگاری میان آن دو منجر به طلاق شد و اصرار پیامبر برای صلح و آشتی اثری نکرد. اینجا بود که خداوند به پیامبر فرمان داد با زینب ازدواج کند و در آیه 37 احزاب فرمود:
فَلَمَّا قَضی زَیْدٌ مِنْها وَطَراً زَوَّجْناکَها لِکَیْ لا یَکُونَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ حَرَجٌ فِی أَزْواجِ أَدْعِیائِهِمْ إِذا قَضَوْا ِمنْهُنَّ وَطَراً وَ کانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولاً.(1)
قرآن برای رفع هر گونه ابهام، با صراحت تمام، هدف اصلی این ازدواج را شکستن سنّتِ جاهلیِ ممنوعیت ازدواج با همسران مطلقه پسرخوانده ها بیان می دارد.
این اشاره ای به مسئله ای کلی است که ازدواج های متعدد پیامبر امر ساده ای نبوده است، بلکه هدف هایی را تعقیب می کرد که در سرنوشت مکتب او اثر داشت.(2) این ازدواج دستاویزی برای تبلیغات دشمنان شد، ولی پیامبر مکلف به مبارزه با سنت های خرافی بود.
«در برابر فرزندخواندگی، خرافه خلع و طرد وجود داشت که فرزند یا برادر را از فرزندی و برادری خلع می کردند؛ زیرا در نظام قبیلگی، هر کس مرتکب قتل یا جنایتی می شد، پیش از هر کس، خویشاوندان و نزدیکان او مسئول بودند و آنان که فرزند یا برادر شروری داشتند، برای فرار از
1- «هنگامی که زید نیازش را از آن زن به سر آورد [و از او جدا شد،] ما او را به همسری او درآوردیم تا مشکلی برای مؤمنان در ازدواج با همسران پسرخوانده هایشان _ هنگامی که طلاق گیرند _ نباشد و فرمان خدا انجام شدنی است».
2- تفسیر نمونه، ج 17، ص 322.