بررسی گسترده ی فقهی: قمار، قیادت، قیافه، کهانت و ... صفحه 84

ثانیاً: همان پاسخی که در ردّ استدلال به روایت قبلی گفتیم، در این جا هم می گوییم و آن این که شاید هما ن طور که بازی فوتبال بدون فرض دروازه و گُل معنا ندارد، بازی شطرنج بدون رهن هم معنا نداشته باشد. همان گونه که فرضاً اگر کسی از حضرت درباره ی بازی فوتبال بپرسد و حضرت در جواب بفرماید: «إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَمَشْغُولٌ عَنِ اللَّعِبِ» این کلام اطلاق ندارد و شامل توپ بازی بدون گل زدن نمی شود؛ زیرا رسیدن به گل مقوّم فوتبال است، در بازی شطرنج هم این احتمال وجود دارد که رهن مقوّم باشد. بنابراین با وجود این احتمال نمی توانیم بگوییم لعب اطلاق دارد و شامل لعب بدون رهن هم می شود.

آیا بازی شطرنج بدون رهان در زمان صدور روایات شیوع داشته است؟

اشاره

مرحوم امام- قدس سره - مدعی هستند که لعب به شطرنج در میان خلفاء و امراء معمولاً بدون رهان بوده؛ چون احتیاجی به رهان نداشتند و از نفس بازی لذت می بردند. بنابراین می توان گفت لعب شطرنج بدون رهن هم شیوع داشته است.(1)

1- المکاسب المحرمه (للإمام الخمینی)، ج 2، ص18: فإنّ «لا خیر فیه» و إن لم یدلّ لو خلّی و نفسه علی التحریم، لکن مقتضی إطلاق الشطرنج و غیره شمولها للّعب برهان، و لا شبهه فی حرمته، فیکون ذلک قرینه علی أنّه کنایه عن حرمه الارتکاب ... و دعوی الانصراف غیر مسموعه، سیّما مع تداول المغالبه بلا رهن فی عصر الصدور بین الخلفاء و أتباعهم، بل لا یبعد أن یکون کثیر من الأسئله مربوطه باللعب بلا رهن، حیث کان محلّ الخلاف بین فقهاء العامّه.