بررسی گسترده ی فقهی: قمار، قیادت، قیافه، کهانت و ... صفحه 98

مضافاً به این که در کلمات فقهای قدیم تعبیراتی وجود دارد که به نظر می آید عنایت داشتند که لعب به شطرنج و امثال آن فقط از نوع قماری را بگویند حرام است، ولی متأخرین خصوصاً از زمان علامه حلّی به بعد تصریح کرده اند لعب به شطرنج، نرد و ... مطلقاً حرام است؛ چه لعب با رهن باشد و چه بدون رهن. در بین قدما هم شیخ طوسی(1) و حلبی(2)- قدس سرهما - تصریح به حرمت لعب بدون رهن کرده اند.

کلمات قدما در مورد لعب به شطرنج

شیخ صدوق- قدس سره - در المقنع(3) می فرماید: «و اعلم أن الشّطرنج قد روی فیه نهی و إطلاق»(4)؛ یعنی در مورد جواز لعب به شطرنج هم روایتی وارد شده است که این عجیب است. مصححین کتاب المقنع، روایاتی که می تواند مورد نظر شیخ صدوق باشد را در پاورقی آورده اند از جمله روایتی که قبلاً ذکر کردیم: «إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَمَشْغُولٌ عَنِ اللَّعِبِ»(5) گفته اند چون این تعبیر دالّ بر حرمت

1- الخلاف، ج6، ص302.
2- الکافی فی الفقه، ص281.
3- المقنع، ص457.
4- مرحوم شیخ صدوق بعد از نقل این عبارت، صحّت آن روایت را به خاطر تعارض با روایات دیگر ردّ می کند و ظاهراً آن روایت، مطلقاً شطرنج را حلال کرده است نه خصوص لعب بدون رهن را. (امیرخانی)
5- وسائل الشیعه، ج17، کتاب التجاره، أبواب ما یکتسب به، باب102، ح11، ص320 و الخصال، ج1، ص26: وَ [مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْن] فِی الْخِصَالِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ عُقْبَهَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ ابْنِ أُخْتِ أَبِی مَالِکٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ بْنِ الْمُخْتَارِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ- علیه السلام - عَنِ اللَّعِبِ بِالشِّطْرَنْجِ فَقَالَ: إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَمَشْغُولٌ عَنِ اللَّعِبِ. وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ الْخَرَّازِ عَنْ بُکَیْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِاللَّهِ- علیه السلام - مِثْلَهُ.