- پیش گفتار 4
- بخش اول: مسائل اساسی و پیش نیازها 8
- اشاره 8
- ربا در لغت و اصطلاح شرع و اقتصاد 8
- اشاره 9
- تاریخ جایز شمردن رباخواری 9
- 3 _ آشوریان 10
- الف) رباخواری در ملّت های باستان 10
- 2 _ بابل 10
- 4 _ هند 10
- 1 _ سومریان 10
- 6 _ یونان و روم 11
- 5 _ مصر باستان 11
- 1 _ یهودیّت 13
- اشاره 13
- ب) رباخواری در اروپای قرون وسطا و رنسانس 13
- 2 _ رویکرد کلیسا در اروپای قرون وسطا 15
- 3 _ اقتصاد پس از رنسانس تا عصر جدید 17
- 1. یونان 19
- تاریخ تحریم رباخواری 19
- اشاره 19
- اشاره 19
- الف) ملّت های باستان 19
- 3. عربستان 20
- 2. روم 20
- ب) ادیان آسمانی 21
- 1. آیین یهودیّت 21
- اشاره 21
- 2. آیین مسیحیّت 22
- 3. آیین اسلام 23
- پی آمدهای زیان بار ربا 26
- اشاره 26
- الف) آثار فردی 26
- اشاره 26
- 1. کینه جویی 32
- 2. ترس و دلهره همیشگی 33
- 3. بخل ورزیدن 34
- ب) آثار زیان بار اجتماعی 36
- 1. ایجاد فاصله طبقاتی 36
- اشاره 36
- 2. رواج بی کاری 38
- 4. نابودی جامعه از جهت فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی 40
- 3. تورّم 40
- 5. استعمار کشورهای وام گیرنده از سوی کشورهای وام دهنده 46
- اشاره 50
- مصادیق ربا 50
- 1. ربا در جامعه بین المللی 50
- 2. ربا در بانک ها و دولت ها 51
- 3. ربا در داد و ستدهای مردمی 56
- بخش دوم: تحریم ربا در اسلام 58
- اشاره 58
- اشاره 59
- آثار تدریجی بودن تحریم ربا 59
- 2 _ آوردن حکایت عبرت آموز رباخواری یهود 60
- 1 _ ناپسند شمردن رباخواری 60
- پی آمدهای نظریه تدریج 61
- 4 _ تحریم قاطع و فراگیر ربا 61
- 3 _ تحریم ربای فاحش 61
- پی آمد نظریّه تدریج از نظر کاربردی 63
- اشاره 64
- تحریم ربا در قرآن 64
- 1. مرحله اول به صورت پند و اندرز 64
- 3. مرحله سوم به صورت نهی جزیی در بعضی موارد یا نهی آشکار ابتدایی 65
- 2. مرحله دوم به شکل عبرت آموزی از یهود 65
- 4. مرحله چهارم به صورت تحریم مطلق ربا 66
- چند نکته تفسیری در آیات ربا 67
- ربا در روایات 73
- اجماع بر تحریم ربا 78
- تحریم ربا از دیدگاه عقل 78
- گونه های ربا 80
- اشاره 80
- الف _ ربای معاملی 80
- اشاره 80
- شرایط ربای معاملی 83
- معیار کیل و وزن دار بودن چیست؟ 84
- اشاره 87
- فراگیر بودن ربای معاملی 87
- موضوع ربای قرض 87
- ب _ ربای قرض 87
- ج _ ربای مصرفی 88
- د _ ربای تولیدی 88
- ه _ ربای جلی و ربای خفی 89
- و _ ربای جاهلی و غیر جاهلی 90
- دیدگاه فقیهان اهل سنت در زمینه تحریم اقسام ربا 91
- دیدگاه فقیهان شیعه درباره تحریم اقسام ربا 93
- داد و ستدهای ربوی پولی 96
- تعریف پول 96
- اشاره 96
- اشاره 96
- تاریخ و انواع پول 96
- اشاره 96
- بخش سوم: تاریخ و انواع پول 96
- 1 _ پول کالایی 96
- 2 _ پول فلزی 97
- 3 _ پول کاغذی 98
- 4 _ پول تحریری 102
- 5 _ شبه پول 102
- پول پایه در صدر اسلام 103
- اشاره 103
- ارزش ذاتی یا اعتباری بودن پول در صدر اسلام 104
- قیمی یا مثلی بودن پول 106
- بخش چهارم: حیله های شرعی گریز از ربا 111
- اشاره 111
- مخالفان حیله های شرعی فرار از ربا 112
- موافقان حیله های شرعی فرار از ربا 117
- 1 _ مضاربه 119
- داد و ستدهای جای گزین ربا 119
- اشاره 119
- 2 _ شراکت 122
- 3 _ فروش قسطی 123
- 4 _ داد و ستدهای سَلَف (پیش فروش) 124
- 5 _ مزارعه 125
- 7 _ جعاله 126
- 6 _ مساقات 126
- شبهه ها درباره حرمت ربا 127
- اشاره 127
- 1. اختصاص حرمت ربا به ربای جاهلی 129
- 2 _ اختصاص تحریم ربا به ربای مصرفی 134
- 3 _ حلال بودن ربا تا میزان جبران تورّم 142
- 4 _ فرق میان بهره و ربا 146
- 1 _ ربای میان زن و شوهر 148
- 5 _ استثناهای ربا 148
- اشاره 148
- 2 _ پدر و فرزند 149
- 4 _ مسلمان و کافر 150
- 3 _ مالک و عبد 150
- اشاره 151
- اشاره 151
- 1 _ فاسق بودن رباخوار 151
- کیفر دنیایی رباخوار 151
- بخش پنجم: کیفر رباخوار 151
- 3 _ در آتش سوختن رباخوار و سوزاندن سرمایه او 152
- 2 _ اثبات کفر برای رباخوار 152
- 2 _ وقوع زلزله و خورشیدگرفتگی 153
- الف _ کیفر در برزخ 153
- اشاره 153
- کیفر رباخوار در آخرت 153
- کیفر عمومی رباخوار در دنیا 153
- 1 _ هلاکت جامعه 153
- 1 _ رباخوار از اصحاب آتش است. 154
- 3 _ انگشت نما بودن در روز قیامت 154
- ب _ مجازات در قیامت 154
- 2 _ ربا نابود کننده عمل انسان است. 154
- مجازات ربا و حیله های ربوی در قانون مجازات های اسلامی 155
- بانک 157
- بخش ششم: بانک و تسهیلات بانکی 157
- اشاره 157
- تعریف بانک 157
- اشاره 157
- تاریخ بانک داری 158
- بانک داری در ایران 159
- برخورد اندیشمندان دینی با مسأله بانک داری 161
- اقسام بهره های بانکی (ربوی و غیر ربوی) 164
- اشاره 167
- چگونگی مشارکت مردم در بانک ها(ی جمهوری اسلامی ایران) 167
- 1 _ حساب جاری (قرض الحسنه) 168
- 3 _ سپرده های سرمایه گذاری مدّت دار 169
- 2 _ حساب پس انداز (قرض الحسنه) 169
- الف) قراردادهای مشارکتی 171
- ویژگی های قراردادهای مشارکتی 171
- انواع تسهیلات اعطایی بانک ها به مردم 171
- اشاره 171
- اشاره 171
- محدودیت های قراردادهای مشارکتی 172
- ب) قراردادها با بازدهی ثابت 172
- اشاره 172
- اشاره 174
- ج) قراردادهای با بازدهی متغیّر 174
- ویژگی های قراردادهای با بازدهی ثابت 174
- ویژگی های قراردادهای با بازدهی متغیّر 175
- عملکرد بانک ها در جمهوری اسلامی ایران 176
- د) قرض الحسنه 176
- راه کارهای مناسب برای بانک داری بدون ربا 181
- بخش هفتم: همراه با برنامه سازان 186
- نقش رسانه در توجه دادن مسئولان و مردم به اهمیّت پدیده ربا 186
- اشاره 186
- نقد و بررسی عملکرد رسانه در زمینه پدیده رباخواری 187
- پیشنهادهای برنامه ای در سطح کلان 188
- پیشنهادهای برنامه ای 190
- پرسش های مردمی 191
- پرسش های کارشناسی 191
- سخن پایانی 194
- کتاب نامه 195
دیباچه
در متون دینی با لحن های گوناگون از زشتی ربا سخن به میان آمده و رباخوار به شدت نکوهش شده است. در حقیقت، ربا یکی از ظالمانه ترین گونه های استثمار به شمار می رود. شیخ صدوق از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم نقل می کند: «به درستی که خدای تعالی، رباخوار و ربا دهنده و نویسنده قرارداد و دو شاهد آن را لعنت کرده است».(1)
در قرآن کریم، با پیمودن مراحلی، با رباخواری مبارزه شده است. در مرحله نخست، با نکوهش ربا و رباخواری، توجه به نیازهای اجتماعی و کوشش برای برآوردن نیاز مستمندان بدون سودجویی و تنها با نیت قربه الی اللّه مورد تأکید قرار گرفته است. در مرحله بعد، رباخواران یهود را نکوهش کرده است؛ زیرا با وجود نهی دینی هم چنان مرتکب این کار زشت می شدند. در مرحله سوم، با نهی ربای فاحش و بهره مضاعف، آن را ممنوع می کند و ترک آن را مایه رستگاری می شمارد. در مرحله چهارم، رباخواری را نوعی بیماری روانی و جنون می داند. خداوند برخلاف تصور رباخواران، درآمد ناشی از را بی برکت
1- من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 4.