- پیش گفتار 4
- ربا در لغت و اصطلاح شرع و اقتصاد 8
- اشاره 8
- بخش اول: مسائل اساسی و پیش نیازها 8
- اشاره 9
- تاریخ جایز شمردن رباخواری 9
- الف) رباخواری در ملّت های باستان 10
- 3 _ آشوریان 10
- 2 _ بابل 10
- 4 _ هند 10
- 1 _ سومریان 10
- 5 _ مصر باستان 11
- 6 _ یونان و روم 11
- 1 _ یهودیّت 13
- اشاره 13
- ب) رباخواری در اروپای قرون وسطا و رنسانس 13
- 2 _ رویکرد کلیسا در اروپای قرون وسطا 15
- 3 _ اقتصاد پس از رنسانس تا عصر جدید 17
- الف) ملّت های باستان 19
- 1. یونان 19
- اشاره 19
- اشاره 19
- تاریخ تحریم رباخواری 19
- 3. عربستان 20
- 2. روم 20
- ب) ادیان آسمانی 21
- 1. آیین یهودیّت 21
- اشاره 21
- 2. آیین مسیحیّت 22
- 3. آیین اسلام 23
- الف) آثار فردی 26
- اشاره 26
- پی آمدهای زیان بار ربا 26
- اشاره 26
- 1. کینه جویی 32
- 2. ترس و دلهره همیشگی 33
- 3. بخل ورزیدن 34
- ب) آثار زیان بار اجتماعی 36
- اشاره 36
- 1. ایجاد فاصله طبقاتی 36
- 2. رواج بی کاری 38
- 4. نابودی جامعه از جهت فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی 40
- 3. تورّم 40
- 5. استعمار کشورهای وام گیرنده از سوی کشورهای وام دهنده 46
- اشاره 50
- 1. ربا در جامعه بین المللی 50
- مصادیق ربا 50
- 2. ربا در بانک ها و دولت ها 51
- 3. ربا در داد و ستدهای مردمی 56
- بخش دوم: تحریم ربا در اسلام 58
- اشاره 58
- اشاره 59
- آثار تدریجی بودن تحریم ربا 59
- 1 _ ناپسند شمردن رباخواری 60
- 2 _ آوردن حکایت عبرت آموز رباخواری یهود 60
- 3 _ تحریم ربای فاحش 61
- پی آمدهای نظریه تدریج 61
- 4 _ تحریم قاطع و فراگیر ربا 61
- پی آمد نظریّه تدریج از نظر کاربردی 63
- 1. مرحله اول به صورت پند و اندرز 64
- اشاره 64
- تحریم ربا در قرآن 64
- 2. مرحله دوم به شکل عبرت آموزی از یهود 65
- 3. مرحله سوم به صورت نهی جزیی در بعضی موارد یا نهی آشکار ابتدایی 65
- 4. مرحله چهارم به صورت تحریم مطلق ربا 66
- چند نکته تفسیری در آیات ربا 67
- ربا در روایات 73
- اجماع بر تحریم ربا 78
- تحریم ربا از دیدگاه عقل 78
- اشاره 80
- اشاره 80
- الف _ ربای معاملی 80
- گونه های ربا 80
- شرایط ربای معاملی 83
- معیار کیل و وزن دار بودن چیست؟ 84
- فراگیر بودن ربای معاملی 87
- ب _ ربای قرض 87
- اشاره 87
- موضوع ربای قرض 87
- د _ ربای تولیدی 88
- ج _ ربای مصرفی 88
- ه _ ربای جلی و ربای خفی 89
- و _ ربای جاهلی و غیر جاهلی 90
- دیدگاه فقیهان اهل سنت در زمینه تحریم اقسام ربا 91
- دیدگاه فقیهان شیعه درباره تحریم اقسام ربا 93
- اشاره 96
- اشاره 96
- تعریف پول 96
- 1 _ پول کالایی 96
- اشاره 96
- داد و ستدهای ربوی پولی 96
- بخش سوم: تاریخ و انواع پول 96
- تاریخ و انواع پول 96
- 2 _ پول فلزی 97
- 3 _ پول کاغذی 98
- 4 _ پول تحریری 102
- 5 _ شبه پول 102
- پول پایه در صدر اسلام 103
- اشاره 103
- ارزش ذاتی یا اعتباری بودن پول در صدر اسلام 104
- قیمی یا مثلی بودن پول 106
- اشاره 111
- بخش چهارم: حیله های شرعی گریز از ربا 111
- مخالفان حیله های شرعی فرار از ربا 112
- موافقان حیله های شرعی فرار از ربا 117
- 1 _ مضاربه 119
- داد و ستدهای جای گزین ربا 119
- اشاره 119
- 2 _ شراکت 122
- 3 _ فروش قسطی 123
- 4 _ داد و ستدهای سَلَف (پیش فروش) 124
- 5 _ مزارعه 125
- 6 _ مساقات 126
- 7 _ جعاله 126
- شبهه ها درباره حرمت ربا 127
- اشاره 127
- 1. اختصاص حرمت ربا به ربای جاهلی 129
- 2 _ اختصاص تحریم ربا به ربای مصرفی 134
- 3 _ حلال بودن ربا تا میزان جبران تورّم 142
- 4 _ فرق میان بهره و ربا 146
- اشاره 148
- 1 _ ربای میان زن و شوهر 148
- 5 _ استثناهای ربا 148
- 2 _ پدر و فرزند 149
- 4 _ مسلمان و کافر 150
- 3 _ مالک و عبد 150
- بخش پنجم: کیفر رباخوار 151
- اشاره 151
- 1 _ فاسق بودن رباخوار 151
- کیفر دنیایی رباخوار 151
- اشاره 151
- 2 _ اثبات کفر برای رباخوار 152
- 3 _ در آتش سوختن رباخوار و سوزاندن سرمایه او 152
- الف _ کیفر در برزخ 153
- 1 _ هلاکت جامعه 153
- کیفر عمومی رباخوار در دنیا 153
- 2 _ وقوع زلزله و خورشیدگرفتگی 153
- اشاره 153
- کیفر رباخوار در آخرت 153
- 1 _ رباخوار از اصحاب آتش است. 154
- 2 _ ربا نابود کننده عمل انسان است. 154
- 3 _ انگشت نما بودن در روز قیامت 154
- ب _ مجازات در قیامت 154
- مجازات ربا و حیله های ربوی در قانون مجازات های اسلامی 155
- تعریف بانک 157
- بخش ششم: بانک و تسهیلات بانکی 157
- بانک 157
- اشاره 157
- اشاره 157
- تاریخ بانک داری 158
- بانک داری در ایران 159
- برخورد اندیشمندان دینی با مسأله بانک داری 161
- اقسام بهره های بانکی (ربوی و غیر ربوی) 164
- اشاره 167
- چگونگی مشارکت مردم در بانک ها(ی جمهوری اسلامی ایران) 167
- 1 _ حساب جاری (قرض الحسنه) 168
- 3 _ سپرده های سرمایه گذاری مدّت دار 169
- 2 _ حساب پس انداز (قرض الحسنه) 169
- اشاره 171
- ویژگی های قراردادهای مشارکتی 171
- انواع تسهیلات اعطایی بانک ها به مردم 171
- الف) قراردادهای مشارکتی 171
- اشاره 171
- ب) قراردادها با بازدهی ثابت 172
- اشاره 172
- محدودیت های قراردادهای مشارکتی 172
- ج) قراردادهای با بازدهی متغیّر 174
- اشاره 174
- ویژگی های قراردادهای با بازدهی ثابت 174
- ویژگی های قراردادهای با بازدهی متغیّر 175
- د) قرض الحسنه 176
- عملکرد بانک ها در جمهوری اسلامی ایران 176
- راه کارهای مناسب برای بانک داری بدون ربا 181
- نقش رسانه در توجه دادن مسئولان و مردم به اهمیّت پدیده ربا 186
- بخش هفتم: همراه با برنامه سازان 186
- اشاره 186
- نقد و بررسی عملکرد رسانه در زمینه پدیده رباخواری 187
- پیشنهادهای برنامه ای در سطح کلان 188
- پیشنهادهای برنامه ای 190
- پرسش های مردمی 191
- پرسش های کارشناسی 191
- سخن پایانی 194
- کتاب نامه 195
5 _ مصر باستان
در تمدّن قدیم مصر، رباخواری آزاد بود و تنها قانون هایی برای کاستن آن وجود داشت. برای نمونه، به موجب قانون لوخوریوس _ از پادشاهان سلسله بیست و چهارم _ هیچ گاه جایز نبود سود آن قدر بالا رود که مقدار آن به اندازه اصل سرمایه برسد.
6 _ یونان و روم
در یونان، پیش از دوران اصلاحات و قانون گذاری معروف سولون و در رم پیش از این که قانون الواح دوازده گانه رباخواری تصویب شود، رباخواری به گونه ای نامحدود رایج بود. عادت شده بود که هرگاه بدهکار نمی توانست قرض خود را بپردازد، برده وام دهنده می شد، ولی قانون سولون این عادت غیر انسانی را برداشت و گفت: «هیچ کس از راه بدهی، برده دیگری نمی شود».(1)
ویل دورانت در شرح انقلاب سولون می نویسد:
او با قانون معروف خود، یعنی «قانون برداشتن بارها و تعهّدات» توانست همان گونه که ارسطو می گوید همه وام های فردی و دولتی را لغو کند. بدین گونه اراضی اتیکه را از بند گرو آزاد کرد. افزون بر این، تمام کسانی را که دچار بردگی شده بودند، آزادی بخشید. وی افرادی را که در خارج از کشور به عنوان برده به فروش رفته بودند، باز گرداند واز آن پس، این کار را ممنوع کرد.(2)
بنابراین، سولون همه بردگان را آزاد کرد و سودی که برای یک بدهی
1- تبیین مفهوم و موضوع ربا از دیدگاه فقهی، ص 3؛ ابراهم زکی الدین بَدَوی، نظریه الرّبا المحرم فی الشریعه الاسلامیه.
2- ویل دورانت، تاریخ تمدّن، ترجمه: امیرحسین آریان پور و دیگران، تهران، 1370، چاپ کیهانک، صفا و سهند، ج 2، ص 134.