- پیش گفتار 4
- اشاره 8
- بخش اول: مسائل اساسی و پیش نیازها 8
- ربا در لغت و اصطلاح شرع و اقتصاد 8
- اشاره 9
- تاریخ جایز شمردن رباخواری 9
- الف) رباخواری در ملّت های باستان 10
- 2 _ بابل 10
- 4 _ هند 10
- 3 _ آشوریان 10
- 1 _ سومریان 10
- 6 _ یونان و روم 11
- 5 _ مصر باستان 11
- اشاره 13
- 1 _ یهودیّت 13
- ب) رباخواری در اروپای قرون وسطا و رنسانس 13
- 2 _ رویکرد کلیسا در اروپای قرون وسطا 15
- 3 _ اقتصاد پس از رنسانس تا عصر جدید 17
- 1. یونان 19
- اشاره 19
- الف) ملّت های باستان 19
- تاریخ تحریم رباخواری 19
- اشاره 19
- 2. روم 20
- 3. عربستان 20
- ب) ادیان آسمانی 21
- 1. آیین یهودیّت 21
- اشاره 21
- 2. آیین مسیحیّت 22
- 3. آیین اسلام 23
- الف) آثار فردی 26
- اشاره 26
- پی آمدهای زیان بار ربا 26
- اشاره 26
- 1. کینه جویی 32
- 2. ترس و دلهره همیشگی 33
- 3. بخل ورزیدن 34
- 1. ایجاد فاصله طبقاتی 36
- اشاره 36
- ب) آثار زیان بار اجتماعی 36
- 2. رواج بی کاری 38
- 4. نابودی جامعه از جهت فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی 40
- 3. تورّم 40
- 5. استعمار کشورهای وام گیرنده از سوی کشورهای وام دهنده 46
- اشاره 50
- 1. ربا در جامعه بین المللی 50
- مصادیق ربا 50
- 2. ربا در بانک ها و دولت ها 51
- 3. ربا در داد و ستدهای مردمی 56
- اشاره 58
- بخش دوم: تحریم ربا در اسلام 58
- آثار تدریجی بودن تحریم ربا 59
- اشاره 59
- 2 _ آوردن حکایت عبرت آموز رباخواری یهود 60
- 1 _ ناپسند شمردن رباخواری 60
- 3 _ تحریم ربای فاحش 61
- 4 _ تحریم قاطع و فراگیر ربا 61
- پی آمدهای نظریه تدریج 61
- پی آمد نظریّه تدریج از نظر کاربردی 63
- 1. مرحله اول به صورت پند و اندرز 64
- اشاره 64
- تحریم ربا در قرآن 64
- 2. مرحله دوم به شکل عبرت آموزی از یهود 65
- 3. مرحله سوم به صورت نهی جزیی در بعضی موارد یا نهی آشکار ابتدایی 65
- 4. مرحله چهارم به صورت تحریم مطلق ربا 66
- چند نکته تفسیری در آیات ربا 67
- ربا در روایات 73
- تحریم ربا از دیدگاه عقل 78
- اجماع بر تحریم ربا 78
- اشاره 80
- اشاره 80
- الف _ ربای معاملی 80
- گونه های ربا 80
- شرایط ربای معاملی 83
- معیار کیل و وزن دار بودن چیست؟ 84
- اشاره 87
- فراگیر بودن ربای معاملی 87
- ب _ ربای قرض 87
- موضوع ربای قرض 87
- د _ ربای تولیدی 88
- ج _ ربای مصرفی 88
- ه _ ربای جلی و ربای خفی 89
- و _ ربای جاهلی و غیر جاهلی 90
- دیدگاه فقیهان اهل سنت در زمینه تحریم اقسام ربا 91
- دیدگاه فقیهان شیعه درباره تحریم اقسام ربا 93
- داد و ستدهای ربوی پولی 96
- تاریخ و انواع پول 96
- اشاره 96
- اشاره 96
- تعریف پول 96
- اشاره 96
- بخش سوم: تاریخ و انواع پول 96
- 1 _ پول کالایی 96
- 2 _ پول فلزی 97
- 3 _ پول کاغذی 98
- 5 _ شبه پول 102
- 4 _ پول تحریری 102
- اشاره 103
- پول پایه در صدر اسلام 103
- ارزش ذاتی یا اعتباری بودن پول در صدر اسلام 104
- قیمی یا مثلی بودن پول 106
- بخش چهارم: حیله های شرعی گریز از ربا 111
- اشاره 111
- مخالفان حیله های شرعی فرار از ربا 112
- موافقان حیله های شرعی فرار از ربا 117
- داد و ستدهای جای گزین ربا 119
- اشاره 119
- 1 _ مضاربه 119
- 2 _ شراکت 122
- 3 _ فروش قسطی 123
- 4 _ داد و ستدهای سَلَف (پیش فروش) 124
- 5 _ مزارعه 125
- 6 _ مساقات 126
- 7 _ جعاله 126
- شبهه ها درباره حرمت ربا 127
- اشاره 127
- 1. اختصاص حرمت ربا به ربای جاهلی 129
- 2 _ اختصاص تحریم ربا به ربای مصرفی 134
- 3 _ حلال بودن ربا تا میزان جبران تورّم 142
- 4 _ فرق میان بهره و ربا 146
- 1 _ ربای میان زن و شوهر 148
- اشاره 148
- 5 _ استثناهای ربا 148
- 2 _ پدر و فرزند 149
- 4 _ مسلمان و کافر 150
- 3 _ مالک و عبد 150
- 1 _ فاسق بودن رباخوار 151
- اشاره 151
- اشاره 151
- کیفر دنیایی رباخوار 151
- بخش پنجم: کیفر رباخوار 151
- 2 _ اثبات کفر برای رباخوار 152
- 3 _ در آتش سوختن رباخوار و سوزاندن سرمایه او 152
- الف _ کیفر در برزخ 153
- کیفر رباخوار در آخرت 153
- 1 _ هلاکت جامعه 153
- اشاره 153
- 2 _ وقوع زلزله و خورشیدگرفتگی 153
- کیفر عمومی رباخوار در دنیا 153
- 1 _ رباخوار از اصحاب آتش است. 154
- 2 _ ربا نابود کننده عمل انسان است. 154
- 3 _ انگشت نما بودن در روز قیامت 154
- ب _ مجازات در قیامت 154
- مجازات ربا و حیله های ربوی در قانون مجازات های اسلامی 155
- بانک 157
- بخش ششم: بانک و تسهیلات بانکی 157
- تعریف بانک 157
- اشاره 157
- اشاره 157
- تاریخ بانک داری 158
- بانک داری در ایران 159
- برخورد اندیشمندان دینی با مسأله بانک داری 161
- اقسام بهره های بانکی (ربوی و غیر ربوی) 164
- اشاره 167
- چگونگی مشارکت مردم در بانک ها(ی جمهوری اسلامی ایران) 167
- 1 _ حساب جاری (قرض الحسنه) 168
- 3 _ سپرده های سرمایه گذاری مدّت دار 169
- 2 _ حساب پس انداز (قرض الحسنه) 169
- الف) قراردادهای مشارکتی 171
- ویژگی های قراردادهای مشارکتی 171
- انواع تسهیلات اعطایی بانک ها به مردم 171
- اشاره 171
- اشاره 171
- اشاره 172
- ب) قراردادها با بازدهی ثابت 172
- محدودیت های قراردادهای مشارکتی 172
- ج) قراردادهای با بازدهی متغیّر 174
- اشاره 174
- ویژگی های قراردادهای با بازدهی ثابت 174
- ویژگی های قراردادهای با بازدهی متغیّر 175
- د) قرض الحسنه 176
- عملکرد بانک ها در جمهوری اسلامی ایران 176
- راه کارهای مناسب برای بانک داری بدون ربا 181
- نقش رسانه در توجه دادن مسئولان و مردم به اهمیّت پدیده ربا 186
- بخش هفتم: همراه با برنامه سازان 186
- اشاره 186
- نقد و بررسی عملکرد رسانه در زمینه پدیده رباخواری 187
- پیشنهادهای برنامه ای در سطح کلان 188
- پیشنهادهای برنامه ای 190
- پرسش های مردمی 191
- پرسش های کارشناسی 191
- سخن پایانی 194
- کتاب نامه 195
آماده سازی مردم در طول زمان، حکم حرام بودن آن را صادر کرد، حکم ربا نیز به گونه تدریجی صورت گرفت؛ زیرا ربا نیز هم چون شراب در جامعه آن روز عربستان فراگیر بود و صدور یکباره حکم حرام بودن آن غیر قابل پذیرش می نمود.(1)
بر این اساس، خداوند در چهار مرحله حکم به تحریم ربا داد:(2)
1 _ ناپسند شمردن رباخواری
آن چه به عنوان ربا می پردازید تا در اموال مردم فزونی یابد، نزد خدا فزونی نخواهد یافت و آن چه را به عنوان زکات می پردازید و تنها رضای خدا را خواستارید، (مایه برکت است.) کسانی که چنین می کنند، دارای پاداش چندین برابرند. (روم: 39)
خداوند در این آیه، با قرار دادن زکات در برابر ربا و دادن پاداش چند برابر برای زکات و نه ربا، ناخرسندی خود را از این کار ابراز می دارد؛
2 _ آوردن حکایت عبرت آموز رباخواری یهود
به سبب ستمی که از یهود صادر شد و (نیز) به سبب جلوگیری بسیار آن ها از راه خدا، بخشی از چیزهایی پاکیزه را که بر آن ها حلال بود، حرام کردیم و
1- میان تحریم تدریجی ربا، با خمر فرقی هست و آن این که در ربا از آغاز مردم را در همه موارد از خوردن ربا نهی می کنند. [البته نهی تحریمی در مرحله آخر است، ولی در همان حدّی که برای آماده کردن مردم است، همه حالات را در بر می گیرد.] برخلاف نهی در خمر که از آغاز برخی حالات را نهی می کند؛ مانند شراب خواری در حالت نماز نه در همه حالات [شاید از این نکته زشتی شدید ربا نسبت به خمر و دیگر موارد استفاده شود؛] الرّبا و اکل المال بالباطل، ص 17.
2- ابن تیمیّه مرحله اول تحریم ربا در آیه «و لا تمنن تستکثر؛ [ای پیامبر] منّت مگذار و فزونی مخواه» مدثّر: 6 می داند. وی می گوید: آیه از این که هدیه ای به کسی بدهی و انتظار زیادی داشته باش، نهی می کند. (الجامع فی اصول الرّبا، ص 28). طبرسی نیز از ابومسلم نقل می کند که این آیه بر نهی از ربا دلالت دارد (تفسیر مجمع البیان، ج 10، ص 581).