ربا و راه های گریز از آن صفحه 63

برابر شدن سرمایه است، بیان کرده است.

با این وجود، استدلال های تدریجی بودن حرمت ربا را چندان یقینی نمی توان دانست؛ هرچند می توان از آن برای کسانی که وصف بودن «اضعافا مضاعفه» را نمی پذیرند، به عنوان دلیل دوم بهره گرفت.(1)

پی آمد نظریّه تدریج از نظر کاربردی

پی آمد نظریّه تدریج از نظر کاربردی(2)

از نظر کاربردی ممکن است چنین برداشت شود که اگر امروزه جامعه ای از نظر گسترش داد و ستدهای ربوی، شرایط روزگار پیامبر را داشت، باید در مبارزه با ربا خواری روش تدریج را در پیش گیرد و چون امروزه بیش تر کشورهای اسلامی در سطح گسترده ای از بازارهای مالی و نظام بانکی، گرفتار ربا هستند، نمی توان دگرگونی دفعی و قاطع را انتظار داشت، بلکه عالمان اسلام و کارگزاران امر باید با تبلیغ و اندرز و اندیشیدن تدبیرهای لازم، زمینه را برای مبارزه تدریجی و سپس حذف کامل ربا فراهم کنند.

در نقد این دیدگاه، باید گفت اگر منظور مقام اجرا است؛ یعنی کارگزاران امر، باید شرایط زمانی و مکانی را در نظر بگیرند، این حرف درستی است، ولی اگر منظور مقام تشریع است؛ یعنی کسی بگوید هنوز ربا برای جامعه ای خاص به درجه حرام بودن نرسیده است و برای جامعه دیگر به میزان ربای زیاد است و برای جامعه ای دیگر، کاملاً حرام است، این حرف به یقین باطل است؛ زیرا