شرح دعاء عرفه صفحه 2

چند تیر به بدن او اصابت نمود، هیچ نترسید؛ در حالی که سنّ او از هفتاد متجاوز بود. وقتی

او را روی تخته ای گذاشتند که به بیمارستان ببرند و مریدان در اطرافش جمع شده بودند و

خون از بدنش جاری بود، فریاد زده بود: «بلند بگو لا إله إلاّ الله».

مرحوم حاجی فاضل در مشهد و نجف و سامرّاء سالیان متمادی به تعلّم و تعلیم اشتغال داشت و از محضر اساتید بزرگ آن عصر استفاضت نمود. حاجی فاضل در فلسفه و حکمت إلهی و علوم ریاضی از تلامیذ آخوند ملاّ غلامحسین شیخ الاسلام(1) و آقامیرزا محمّد سروقدی(2) معروف به خادم باشی (کشیک سوم آستان قدس رضوی) بود و در فقه و اصول در مشهد چندین سال از محضر آقا شیخ حسنعلی طهرانی(3) و آخوند ملاّ عبدالله کاشی(4) استفاده کرد. و به حد کمال رسید. جهت دیدن محضر علمای عتبات عالیات به عراق سفر کرد

و مدّتی در نجف به درس حاج میرزا حبیب الله رشتی و دیگر اکابر حضور به هم رسانید و

بالأخره برای تکمیل تحصیلات خود در حدّ عالی اجتهاد، در سامرّاء رحل اقامت افکند و چندین سال به درس آقامیرزا محمّدحسن شیرازی(5) حاضر شد و خیلی مورد توجه مرحوم

میرزای بزرگ قرار گرفت و جامعیّت او استاد را تحت تأثیر قرار داد.

مرحوم فاضل بعد از اتمام تحصیلات خود به مشهد مراجعت کرد و تا آخر عمر، به تدریس علوم و معارف اسلامی اشتغال داشت(6) و در اواخر عمر متصدّی امور محکمه شرع

1- - آخوند ملاّ غلام حسین در معقول از شاگردان حکیم محقّق سبزواری و در منقول از تلامیذ شیخ اعظم انصاری است و در دو رشته معقول و منقول استاد مسلّم بود.
2- - آقا میرزا محمّد سروقدی از تلامیذ معروف حاج ملاّهادی بود و سالها در مشهد کتب عقلیه را تدریس می کرد.
3- - حاج شیخ حسنعلی طهرانی از اعاظم تلامذه شیخ مرتضی انصاری و از اساتید بزرگ در اصول فقه و از مروّجان و شارحان کلمات شیخ انصاری بود و در مشهد سالیان متمادی به تدریس اشتغال داشت.
4- - آخوند ملاّ عبدالله کاشانی نیز از افاضل شاگردان حوزه شیخ انصاری است که بعد از رحلت شیخ، مدّتی در مشهد ساکن شد و حوزه گرمی تشکیل داد.
5- - مرحوم میرزای شیرازی، زعیم شیعه بعد از شیخ انصاری و از اکابر علمای شیعه در اعصار و دهور می باشد و به قول مولانا: یک دهان خواهم به پهنای فلک تا بگویم مدح آن رشک ملک
6- - آنچه راجع به ترجمه احوال حاجی فاضل تا این جا نوشتم، از برخی از تلامیذ و نیز از فرزند آن مرحوم جناب آقای حاج احمد آقای فاضل شنیده ام. استاد عالیقدر مرحوم دکتر علی اکبر فیّاض، حاجی فاضل را خوب می شناخت و به درس شرح اشارات او حاضر شده بود و می گفت محضر او آدمی را مسحور می کرد. زمانی که به تألیف سیر فلسفه اسلامی از زمان «میرداماد و میرفندرسکی تا عصر حاضر» اشتغال داشتم راجع به حاجی فاضل از آقای دکتر فیاض سؤالهایی کردم و آقای دکتر گفتند، حاج فاضل در عقلیات از تلامیذ آقامیرزا محمّد سروقدی و ملاّ غلام حسین شیخ الاسلام می باشد.