الغدیر همراه جلد 6 صفحه 65

آنان فقط گمان دارند و همانا گمان به هیچ وجه از حقّ بی نیاز نمی کند.

نتیجه بحث

اشاره

این ها شمّه ای بود از دانش های شگفت خلیفه و آگاهی های عمر و ما بیش از این ها می توانیم یاد کنیم اما همان اندازه کافی است و از آن ها چند نتیجه کلی می توان گرفت.

اول: جز علی (علیه السلام) که عمر بیشتر دانش خود را از او گرفته، بقیه کسانی هستند که به داشتن علم مشهور و شناخته شده نیستند. علّامه امینی نام بیست و پنج تن از آن ها را ذکر می کند. خلیفه در هیجده مورد اشاره به این نکته دارد که اگر علی نبود عمر هلاک و گمراه شده بود؛ و پناه به خدا می برد از مشکلی که علی (علیه السلام) در کنار آن نباشد؛ و امثال آن. همچنین در هشت مورد اعتراف کرده است که همه، حتی بانوان پرده نشین و پیرزنان خانه نشین، از او داناتر هستند. از سویی امام الحرمین جوینی می نویسد: خلیفه باید دارای اجتهاد و دانش زیاد باشدکه در رویدادها نیازی به سوال از دیگران نداشته باشد.(1)

با این وصف، میزان دانش و آگاهی عمر معلوم است و آن گاه به پوچی سخن ابن حزم پی می بریم(2) که گفت: دانشی که