بر کرانه غدیر صفحه 546

حتی کتابخانه های بسیار دیگری را، در زمره میراث اسلام، می شناخت که در سخن این مورخ نیامده است. باری اینها بود، و ایمان عمیق او به کار خود که او را به اندازه گروهی نیرو می داد. او در استفاده از وقت و حذف زواید معاشرت و فضول رفت و آمدها نمونه بود. در واقع زندگی او سرمشقی بود برای هر مرد علم و دانش. بدین گونه می توان 40 سال عمر تحقیقی او را مطابق 80 سال عمر یک محقق عادی دانست. او با این پشتکار و ایمان به کار، موفق به این همه شناخت و اطلاع شد و چون چنین شد، حق داشت که چون قاضیی آگاه و عادل در صدر محکمه بنشیند و در دادگاه «الغدیر» به محاکمات معروف خود بپردازد.

آری او شاگرد مکتب علی «ع» بود و علی خود گفته است:

من از زندگی فقط همین را دوست دارم که حقی را ثابت کنم یا باطلی را نفی.

ایجاد ذهنیت مرتبط

و از راه همین چگونگی یعنی اقامه حق و نفی باطل، از طریق نشان دادن حقیقت های بسیاری در حدیث و تاریخ و تفسیر و فقه و معارف و فلسفه سیاسی اسلام بود که گروها گروه از دانشمندان و محققان به کار او به چشم احترام نگریستند. از آغاز انتشار «الغدیر»، به آفاق گسترده آن روی آوردند، به طوری که می توان گفت، در عین اینکه او یکه بود و تنها، «هزاران مرد همراهیش می کردند تا در راه اندیشه شکوهمندش پیکار کند» و هر جا کتاب بدانجا می رسید، یا سخنی از آن به میان می آمد، این مسائل مطرح می شد و مورد فحص قرار می گرفت.

در اینجا حقیقت بسیار نظرگیر این

است که صاحب «الغدیر»، به ایجاد این ذهنیت مرتبط و ایجاد رابطه ذهنی در سطح جهان اسلام موفق گشت. ما هنگامی که به شعاع کتاب الغدیر در افکار مردم گوناگون و محققان و ناقدان مختلف در سرتاسر سرزمینهای اسلامی و جز آن می نگریم، و وقتی با نامهای متفاوت پژوهشیان آبادی های مختلف جهان آشنا می شویم که به تقدیر از کتاب وی پرداخته اند، به حقیقت مذکور می رسیم و این خود، به جز جنبه دینی، مسئله ای است جالب و عمیق در سطح ارزیابی تلاش در راه روابط انسانی و این همه ما را از این ذهنیت مرتبط و حسن تأثیر کتاب و حسن نیت مؤلف و والایی این کار آگاه می سازد.

نقد در «الغدیر»

خوب است، بس کوتاه و مختصر، به چگونگی نقدهای «الغدیر» اشاره کنیم.

وقتی که علامه و اومانیستی چون صاحب «الغدیر» پس از طی دوران تحصیلات عالی و اجتهاد، چهل سال از همه کس و همه چیز می گسلد و در زوایای کتابخانه ها عمر می گذراند و به حاصل مواریث علمی اسلام و مسلمین دست می یابد، و در فن خویش، کمتر مأخذی خطی یا چاپی، از مکه تا رامپور از نظر او دور می ماند، تا جایی که خود به صورتی در این چهارده قرن زندگی می کند، و به تحریفها و انحراف هایی که قلمها و ذهنها کرده و یافته اند پی می برد، و از آنجا که راوی ای برای پوشاندن حقیقت و کمک به دستگاه قدرت به جعل حدیث می پردازد، تا جایی که طبری آن مجعول را نقل می کند، تا جایی که به هنگام چاپ کتب خطی علمای سلف، برخی از فضایل آل علی و دلایل تشیع یا مثالب دیگران را از کتاب حذف