بر کرانه غدیر صفحه 559

الکتاب قاهره در شماره ای پس از شماره ای، در آن مجله، به شناساندن «الغدیر» می پرداخت. استاد عبد الفتاح عبد المقصود، موقعیت دانشگاهی خویش را، در دانشگاه اسکندریه، به خطر می افکند و از نوشتن معرفی نامه برای «الغدیر» دست بر نمی داشت. استاد علاء الدین خروفه از عالمان الازهر همواره آرزوی دیدن نویسنده «الغدیر» را داشت و در روزنامه های پر انتشار قاهره به معرفی و دفاع از کتاب می پرداخت. مراجع نجف و قم گرامیداشت و ترویج «الغدیر» را وظیفه می دانستند. شیخ مجتبی قزوینی عالم ربانی و متأله اخیر خراسان پیشنهاد می کرد که «الغدیر» جزو کتب درسی حوزه های روحانی شیعه قرار گیرد. شیخ محمد سعید دحدوح امام جمعه و جماعت حلب از اهل سنت جلسه «الغدیر» تشکیل می داد. جوانان حلب که نویسنده «الغدیر» را ندیده بودند، چون با کسی از مسافران نجف روبرو می شدند چشمان او را می بوسیدند که تو، نویسنده «الغدیر» و فرا دارنده این مشعل هدایت را دیده ای! دبیران دبیرستانهای مکه «الغدیر» را می خواستند تا، بر خلاف برنامه هم که شده، حقایق وحی بنیاد آن را به نوجوانان سرزمین وحی بیاموزند. دکتر صفا خلوصی به ترجمه کتاب به انگلیسی می پرداخت. استاد احمد علی جوهر امروهوی به پیشنهاد و کوشش حضرت سید ابو الحسن حافظیان «الغدیر» را به زبان اردو بر می گردانید و …

و همین سان در سفر هایی که می کرد، همواره مورد تجلیل عالمان مذاهب قرار می گرفت. استادان دانشگاهها به استقبال او می شتافتند. دانشمندان و مدیران کتابخانه ها از سنی و شیعه از سر اخلاص وسایل تحقیق را در اختیار او می گذاشتند. عالمان سنت با او تماس می گرفتند. شاعران در گرامیداشت او چکامه ها می سرودند. متصدیان کتابخانه ها نشریات و فهرست

کتابخانه های خویش را به او تقدیم می کردند.

او نیز انتشارات دائره المعارف عثمانی حیدر آباد دکن را تهیه می کرد. تألیفات با ارزش اهل سنت را به چاپ می رسانید و چه بسیار از تألیفات با ارج آنان را که استنساخ کرد، یا عکس گرفت و از سرزمینهای مختلف با خود به نجف آورد و به شیعه شناساند.

امانت

در صفحات گذشته، درباره لحن و چگونگی تعبیر گفتگو کردیم. اکنون بجاست که به امانت شگرف صاحب «الغدیر» به عنوان یک مؤلف مسلمان نیز اشاره کنیم. می دانیم که در تألیفاتی که پایه آنها بر نقل استوار است، تنها جوهر اصلی و مایه وثوق، امانت است. اگر در چنین کتابها امانت رعایت نشود، هیچ است و دریغا که چه بسیاری از آنان که به عنوان محقق و مورخ و عقاید نویس معرفی شده اند، (14) از این صفت که جوهر کار و الفبای مکتب است بی بهره بوده اند و هستند و یکی از جریانات «الغدیر»، همین مچ گرفتنهاست و روشن کردن نقلهای تقطیعی (15) یا مکذوب.

اکنون جا دارد که مؤلفان و محققان، به ویژه نسلهای جوان و تازه کار این رشته ها، در امانت تألیف و نقل، از کسانی چون صاحب «الغدیر» سرمشق گیرند و امانت «امینی» را همواره پیش چشم دارند و دستور العمل خویش سازند، که جمال علم و فضیلت تألیف این است، به ویژه در کتاب هایی که پایه آنها نقل و تاریخ و فقه تاریخ است. در این گونه کتابها نقل نا معتبر، خیانت در نقل، عدم دقت در نقل، اعتماد بر نسخه های نامعتبر، استناد به نسخه های مغشوش و مخدوش، یا نقل تقطیعی، حقایق را دگرگون می کند، و شالوده را ویران

می سازد، و معرفت را عقیم می گذارد، و علم را ضایع می کند، و خواننده را گمراه می نماید، و تاریخ را تباه می دارد، و پژوهشی را سر در گم می سازد و این همه، مسائلی است که مؤلف باید به آنها توجه داشته باشد، چونان که صاحب «الغدیر». دقت و امانت در نقل در «الغدیر»، چنان است که از یک عالم راستین توقع می رود. نقل نمونه در این مقوله معنی ندارد، همه کتاب، نمونه این صفت است. عالمان و ناقدان بزرگ نیز به این چگونگی اشاره کرده اند.

خلاصه، این است «الغدیر» در 11 جلد آن که تاکنون منتشر شده است، در 4513 صفحه، با دهها بحث مهم و نقد و تطبیق و روشنگری و هدایت و تصحیح و اگر گفته اند:

«شرح حال هر متفکر بزرگ، مهمترین قسمت فلسفه اوست» می شود دید که صاحب «الغدیر» چه فلسفه ای داشته است و اگر به گفته سلیمان کتانی، آنچه را بانوی اکرم، فاطمه زهرا طلب می کرد، زمین و نخلستان نبود، بلکه اصالت حق بود و امتداد وجود محمد و تجدید تلألؤ رسالت (16)، «الغدیر» نیز همان امتداد خطبه عرفات و غدیر پیامبر است، و سخنرانی بانوی اکرم حضرت زهرا، و خطبه شقشقیه، و حرکات اجتماعی ابوذر غفاری، و سخنرانی عمار یاسر و مالک اشتر و هاشم مرقال، در صفین، و خطبه شب عاشورا و پاسخ هایی که اصحاب حسین به او دادند، و شمشیرهای روز عاشورا، و خطبه ناتمام مانده امام زین العابدین در مسجد اموی دمشق، و سخنرانیهای سران نهضت توابین در نهضت سلیمان بن صرد خزاعی، و قیام مختار ثقفی، و اقدام عالم بزرگ شیعی سعید بن جبیر تابعی علیه حجاج بن یوسف