تفسیر مردان (آیاتُ الرِّجالِ فِی الْقُرآن) بررسیمجموعه‌آیات مربوط به «مردان» درقرآن کریم «جلد اول» صفحه 213

شرح آيه از تفسير نمونه

تفاوت سهم ارث مردان و زنان براي جمعي از مسلمانان به صورت يك سؤال درآمده بود ، آن‌ها گويا توجّه نداشتند كه اين تفاوت به خاطر آن است كه هزينه زندگي عموما بر دوش مردان مي‌باشد و زنان از آن معاف هستند ، به علاوه هزينه خود آن‌ها نيز بر دوش مردان است و همان‌طور كه سابقا اشاره شد سهميّه زنان عملاً دوبرابر مردان خواهد بود ، لذا آيه فوق مي‌گويد : « تفاوت‌هايي را كه خداوند براي بعضي از شما نسبت به بعض ديگر قايل شده هرگز آرزو نكنيد : وَ لا تَتَمَنَّوْا ما فَضَّلَ‌اللّهُ بِهِ‌بَعْضَكُمْ عَلي بَعْضٍ ». زيرا اين تفاوت‌ها هركدام اَسْراري دارد كه از شما پوشيده و پنهان است چه تفاوت‌هايي كه از نظر آفرينش و جنسيّت و صفات جسمي و روحي داريد و پايه نظام اجتماعي شما است و چه تفاوت‌هايي كه از نظر حقوقي به خاطر موقعيّت‌هاي مختلف همانند ارث قرارداده شده است ، تمام اين تفاوت‌ها بر طبق عدالت و قانون الهي مي‌باشد و اگر غير از آن مصلحت بود ، براي شما قائل مي‌شد ، بنابراين آرزوي تغيير آن‌ها يك نوع مخالفت‌با مشيّت پروردگار كه عين حقّ و عدالت است مي‌باشد. لذا بلافاصله مي‌فرمايد: «مردان و زنان هركدام بهره‌اي‌از كوشش‌ها و تلاش‌ها و موقعيّت خود دارند : لِلرِّجالِ نَصيبٌ مِمَّا اكْتَسَبُوا وَ لِلنِّسآءِ نَصيبٌ مِمَّا اكْتَسَبْنَ ».

(244) آياتُ‌الرِّجال فِي‌الْقُرْآن

خواه موقعيّت طبيعي باشد ( مانند تفاوت دو جنس مرد و زن بايكديگر ) و يا تفاوت به‌خاطر تلاش‌ها و كوشش‌هاي اختياري. قابل توجه اين‌كه كلمه « اِكْتِساب » كه به معني تحصيل كردن و به دست آوردن است ، مفهوم وسيعي دارد ، هم كوشش‌هاي اختياري را شامل مي‌شود و هم آن‌چه را كه انسان به وسيلـه ساختمـان طبيعي خود مـي‌تـوانـد به دست بياورد. سپس مي‌فرمايد : « به جاي آرزو كردن اين‌گونه تفاوت‌ها ، از فضل خدا و لطف و كرم او تمنّا كنيـد كـه بـه شمـا از نعمت‌هاي مختلف و موفقيّت‌ها و پاداش‌هاي‌نيك ارزاني‌دارد » ( وَ اسْئَلُوا اللّهَ مِنْ فَضْلِهِ ). و در نتيجه افرادي خوشبخت و سعادتمند باشيد خواه مرد باشيد يا زن و خواه از اين نژاد يا نژاد ديگر و در هر حال آن‌چه را خير واقعي و سعادت شما در آن است بخواهيد نه آن‌چه شما خيال مي‌كنيد و تعبير به « مِنْ فَضْلِهِ » اشاره به همين معني مي‌باشد . البتّه روشن است كه تقاضاي فضل و عنايت پروردگار به اين نيست كه انسان به دنبال اسباب و عوامل هرچيز نرود ، بلكه‌بايدفضل و رحمت‌را در لابلاي اسبابي كه او مقرّر داشته است جستجو كرد. « چون خداوند به همه چيز دانا است » ( اِنَّ اللّهَ كانَ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَليما ). و مي‌داند براي نظام اجتماع چه تفاوت‌هايي از نظر طبيعي و يا حقوقي لازم است و بنابراين در كار او هيچ‌گونه تبعيض ناروا و بي‌عدالتي نيست و نيز از اسرار درون مردم باخبر است و مي‌داند چــه افرادي آرزوهاي نادرست در دل مي‌پرورانند و چه افرادي به آن‌چه مثبــت و ســازنــده است مي‌انــديشنــد .

آيا وجود «تفاوت‌هاي طبيعي» با اصل عدالت پروردگار سازگار است ؟

بسياري از خود مي‌پرسند چرا بعضي از افراد استعدادشان بيشتر و بعضي كمتر ، بعضي زيبا و بعضي ديگر از زيبايي ، كم بهره‌اند ، بعضي از نظر جسماني فوق‌العاده نيرومند و بعضي‌معمولي هستند، آيا اين « تفاوت‌هاي طبيعي » با اصل عدالت پروردگار سازگاراست؟

در پاسخ بايد به چند نكته توجه داشت :

تفسير مردان (245)

1 ـ قسمتي از تفاوت‌هاي جسمي و روحي مردم با يكديگر معلول اختلافات طبقاتي و مظالم اجتماعي و يا سهل‌انگاري‌هاي مردم است كه هيچ‌گونه ارتباطي به دستگاه آفرينش ندارد ، مثلاً بسياري از فرزندان ثروتمندان از فرزندان مردم فقير هم از نظر جسماني قوي‌تر و زيباتر و هم از نظر استعداد پيشرفته‌ترند ، به دليل اين‌كه آن‌ها از تغذيه و بهداشت كافي بهره‌مندند درحالي كه اين‌ها در محروميّت قرار دارند و يا افرادي هستند كه بر اثر تنبلي و سهل‌انگاري نيروهاي جسمي و روحي خود را از دست مي‌دهند اين‌گونه اختلاف‌ها را بايد « اختلاف ساختگي و بي‌دليل » دانست كه با از بين رفتن نظام طبقاتي و تعميم عدالت اجتماعي از ميان خواهد رفت و هيچ‌گاه اسلام و قرآن بر اين‌گونه تفاوت‌ها صحّه نگذاشته است .

2 ـ قسمتي ديگر از اين تفاوت‌ها ، طبيعي و لازمه آفرينش انسان است ، يعني يك جامعه اگر هم از عدالت اجتماعي كامل برخوردار باشد تمام افرادش همانند مصنوعات يك كارخانه يك شكل و يك جور نخواهند بود و طبعا با هم تفاوت‌هايي خواهند داشت ، ولي بايد دانست كه معمولاً مواهب الهي و استعدادهاي جسمي و روحي انسان‌ها آن‌چنان تقسيم شده است كه هركسي قسمتي از آن را دارد ، يعني كمتر كسي پيدا مي‌شود كه اين مواهب را يك جا داشته باشد ، يكي از نيروي بدني كافي برخوردار است و ديگري استعداد رياضي خوبي دارد ، يك ذوق شعر و ديگري عشق به تجارت و بعضي هوش سرشاري براي كشاورزي و بعضي از استعدادهاي ويژه ديگري برخوردارند ، مهمّ اين است كه جامعه يا خود اشخاص ، استعدادها را كشف كننــد و آن‌ها را در محيط سالمي پرورش دهند، تا هر انساني بتواند نقطه قوّت خويش را آشكار سازد و از آن بهــره‌بـرداري كند.