تفسیر مردان (آیاتُ الرِّجالِ فِی الْقُرآن) بررسیمجموعه‌آیات مربوط به «مردان» درقرآن کریم «جلد اول» صفحه 233

10 ـ در آخرين مرحله توصيه به نيكي كردن نسبت به بردگان شده است ( وَ ما مَلَكَتْ اَيْمانُكُـمْ ). در حقيقت آيه با حقّ خدا شروع شده و با حقوق بردگان ختم

تفسير مردان (269)

مي‌گردد، زيرا اين حقوق از يكديگر جدا نيستند و تنها اين آيه نيست كه در آن درباره بردگان توصيه شده ، بلكه در آيات مختلف ديگر نيز در اين زمينه بحث شده است. ضمنا اسلام برنامه دقيقي براي آزادي تدريجي بردگان تنظيم كرده كه به « آزادي مطلق » آن‌ها مي‌انجامد و به خواست خدا در ذيل آيات مناسب ، مشروحا از آن سخن خواهيم گفت. در پايان آيه هشدار مي‌دهد و مي‌گويد : « خداوند افراد متكبّر و فخرفروش را دوست نمي‌دارد » (اِنَّ اللّهَ لا يُحِبُّ مَنْ كانَ مُخْتالاً فَخُورا ). به اين ترتيب هركس از فرمان خدا سرپيچي كند و به خاطر تكبّر از رعايت حقوق خويشاوندان و پدر و مادر ، يتيمان ، مسكينان ، ابن‌السّبيل و دوستان سرباز زند محبوب خدا و مورد لطف او نيست و آن كس كه مشمول لطف او نباشد ، از هر خير و سعادتي محروم است. گواه بر اين معني روايتي است كه درذيل اين آيه وارد شده : يكي از ياران پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله مي‌گويد: « در محضرش اين آيه را خواندم ، پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله زشتي تكبّر و نتايج سوء آن رابرشمرد به حدّي كه من گريه كردم ، فرمـود : « چـرا گريه مي‌كني » گفتم : من دوست‌دارم‌لباسم، جالب و زيبا باشد و مي‌ترسم با همين عمل جزو متكبّران باشم فرمود : « نه تو اهل بهشتـي و اين‌هـا علامـت تكبّـر نيسـت ، تكبّـر آن اسـت كه انسـان در مقابـل حـقّ ، خاضـع نباشد و خود را بالاتر از مـردم بدانـد و آن‌ها را تحقيـر كنـد ( و از اداي حقــوق آن‌هـــا ســـربـــاز زنـــد ) ».

شرح آيه از تفسير مجمع‌البيان

«جار»: همسايه

«جُنُـــب»: دور

«مُخْتال»: خودخواه، خودبزرگ بين، كسي كه با پندارهاي پوچ و بي‌اساس براي خويش مقام و موقعيتي مي‌پندارد كه فاقد آن است.

«فَخُور»: فخرفروش و كسي كه امتيازات و نقاط قوّت خويش را به‌منظور خودنمايي به رخ ديگران مي‌كشد و به انگيزه خودبزرگ بيني بر مي‌شمارد؛ امّا به كسي كه گاه نعمت‌هاي خــدا را به خــود بر مي‌شمــارد و سپــاس مي‌گزارد، سپاسگزار گفته‌اند.

(270) آياتُ‌الرِّجال فِي‌الْقُرْآن