تفسیر مردان (آیاتُ الرِّجالِ فِی الْقُرآن) بررسیمجموعه‌آیات مربوط به «مردان» درقرآن کریم «جلد اول» صفحه 70

و بــدانيد كه خـــدا از آنچــه در درون شما نهفته، آگاه است؛ از اين رو، از نافــرماني او بتــرسيد و بـدانيد كه خدا بسيار آمرزنده و بردبار است

پــروردگــار در كيفر گناهكاران شتاب نمي‌كند؛ بلكه ازسر مهــر و بخشــايش خود، بـــراي بيــداري و بــازگشــت، بـه آنــان مهلــت مي‌دهــــد.

(82) آياتُ‌الرِّجال فِي‌الْقُرْآن

چگونگي اداي مَهريه توسط مردان

لاجُناحَ عَلَيْكُمْ اِنْ‌طَلَّقْتُمُ النِّساءَ ما لَمْ‌تَمَسُّوهُنَّ اَوْتَفْرِضُوا لَهُنَّ فَريضَةً وَ مَتِّعُوهُنَّ عَلَي الْمُـوسِـعِ قَـدَرُهُ وَ عَلَي الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتاعا بِالْمَعْرُوفِ حَقّا عَلَي الْمُحْسِنينَ

اگر زنان را قبل از آميزش‌جنسي يا تعيين مهر ، ( به عللي )طلاق دهيد ، گناهي بر شما نيست (و در اين‌موقع) آن‌هارا(با هديه‌اي مناسب) بهره‌مند سازيد، آن‌كس‌كه توانايي دارد، به اندازه توانايي‌اش و آن‌كس كه تنگدست است ، به اندازه خودش هديه‌اي شايسته ( كه مناسب حال دهنــده و گيــرنده بــاشــد )بــدهــد و ايــن بر نيكوكاران الزامي است. (236 / بقره)

شرح آيه از تفسير نمونه

« مَسّ » در لغت به معني تماس پيدا كردن و در اين‌جا كنايـه از عمل زناشويي است و « فَريضَة » به معني واجب است و در اين‌جا منظور، مهريه است. « مُوسِع » به معني توانگر و « مُقْتِر » به معني تنگدست است ( ازماده « قَتْر » به معني بُخل و تنگ‌نظري نيز آمده است ) مانند ؛ « وَ كانَ الاِْنْسانُ قَتُورا » ( 100 / اسراء ). بنابراين توانگران بايد به اندازه خود و تنگدستان نيز در خور توانايي‌شان اين هديه را بپردازند و شؤون زن نيز در اين جهت در نظر گرفته شده است. البتّه اين در صورتي است كه مرد يا زن و مرد بعد از عقد ازدواج و پيش از عمل زناشويي، متوجّه شوند كه به جهاتي نمي‌توانند باهم زندگي كنند، چه بهتر كه در اين موقع با طلاق از هم جدا شوند، زيرا در مراحل بعد كار مشكل‌تر مي‌شود. و به هر حال اين تعبير پاسخي است براي آن‌ها كه تصوّر مي‌كردند طلاق قبل از عمل زناشويي يا قبل از تعيين مهر، صحيح نيست، قرآن مي‌گويد: چنين طلاقي گناهي ندارد و صحيح است ( و اي بسا جلوي مفاسد بيشتري را بگيرد ). سپس به بيان حكم ديگري در اين رابطه مي‌پردازد و مي‌فرمايد: « درچنين حالي بايد آن‌ها را ( با هديه مناسبي ) بهره‌مند سازيد » (وَ مَتِّعُوهُنَّ). بنابراين اگر نه مهري تعيين شده و نه آميزشي حاصل گشته ، شوهر بايد هديه‌اي كه مناسب با شؤون زن باشد، بعد از طلاق به او بپردازد ولي در پرداخت اين هديه، قدرت و توانايي شوهر نيز بايد در نظر

تفسير مردان (83)

گرفته شود و لذا در دنباله آيه مي‌گويد: « بر آن‌كس كه توانايي دارد، به اندازه تواناييش و بر آن‌كس كه تنگدست است ، به اندازه خودش هديه شايسته‌اي لازم است و اين حقّي است بر نيكوكاران » (عَلَي الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَي الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتاعا بِالْمَعْرُوفِ حَقّا عَلَي الْمُحْسِنينَ). بنابراين توانگران بايد به اندازه خود و تنگدستان نيز درخور تواناييشان هديه را بپردازند و شؤون زن نيز در اين جهت در نظر گرفته شده است. جمله «مَتاعا بِالْمَعْرُوفِ» مي‌تواند اشاره‌اي به همه اين‌ها باشد ، يعني هديه‌اي به طور شايسته و دور از اسراف و بُخل و مناسب حال دهنده و گيرنده . از آن‌جاكه اين هديه اثر قابل‌ملاحظه‌اي در جلوگيري‌از حس انتقام‌جويي و رهايي زن از عقده‌هايي‌كه ممكن‌است براثر گسستن پيوند زناشويي حاصل شود ، در آيه فوق آن را وابسته به روحيه نيكوكاري و احسان كرده و مي‌گويد: «حَقّا عَلَي الْمُحْسِنينَ: اين عمل بر نيكوكاران لازم است »، يعني بايد آميخته با روح نيكوكاري و مسالمت باشد. ناگفته پيدا است كه تعبير به « نيكوكاران » نه به خاطر اين است كه حكم مزبور جنبه الزامي ندارد ، بلكه براي تحريك احساسات خيرخواهانه افراد در راه انجام اين وظيفه است وگرنه همان‌طور كه اشاره شد، اين حكم جنبه الزامي دارد. نكته جالب ديگري كه از آيه استفاده مي‌شود، اين است كه ؛ قرآن از هديه‌اي كه مرد بايد به زن بپردازد ، تعبير به «مَتاع» كرده است و « مَتاع » در لغت به معناي چيزهايي است كه انسان از آن‌ها بهره‌مند و متمتّع مي‌شود و غالبا به غير پول و وجه نقد اطلاق مي‌گردد، زيرا از پول به طور مستقيم نمي‌توان استفاده كرد، بلكه بايد تبديل به متاع شود، روي همين جهت قرآن از هديه تعبير به « مَتاع » كرده است. و اين موضوع از نظر رواني اثر خاصّي دارد، زيرا بسيار مي‌شودكه هديه‌اي‌از اجناس قابل‌استفاده مانند خوراك و پوشاك و نظاير آن كه براي اشخاص برده مي‌شود، هرچند كم‌قيمت باشد، اثري در روح آن‌ها مي‌گذارد كه اگر آن را تبديل به پول كنند، هرگز آن اثر را نخواهد داشت و لذا در رواياتي‌كه در اين زمينه به ما رسيده، مي‌بينيم غالبا ائمه اطهار عليهم‌السلام نمونه‌هاي هديه را امثال لباس و