ترجمه الغدیر - جلد 7 صفحه 68

هم متکلم. هم فقیه و محدث، هم مورخ و لغوی. نحوی، ادیب، نویسنده‌و شاعر.

شما فکر می کنید، شخصیت ادبی‌و موقعیت علمی این یگانه دهر، که فنون پراکنده را در سینه خود جای داده و در رشته های مختلف، از دانش وهنر، تالیفاتی به یادگار نهاده، در چه مقامی است؟ جز این است که او را در قله کوهسار فضائل می یابیم که به حق و شایستگی، آوازه او در جهان علم پیچیده و نامش با فلک چرخان، اقطار کیهان را در نوریده است؟

صاحب، کتابخانه پر ارج و گرانبها و در واقع گنجینه از کتب برای خود فراهم داشته است: موقعی که صاحب خراسان نوح بن منصور سامانی، پیکی به‌خدمت صاحب گسیل ساخته او را به دربارخود دعوت کرد، ضمنا عطای وافری پیشنهاد فرمود صاحب را به خدمت گزاری‌در پست وزارت ترغیب نمود، صاحب در مقام معذرت بر آمده و از جمله چنین گفت:

"چگونه توانم اموال خود را با بار و بنه سنگین حرکت دهم، در صورتی که‌تنها دفاتر و وسائل و کتب علمی من برچهار صد شتر و بلکه بیشتر حمل باید شد ".

در معجم الادبا از ابو الحسن بیهقی نقل آورده که می گفت: کتابخانه‌ای که در ری وجود دارد، گواه‌صادقی بر ارج و بهای کتابخانه صاحب است. بعد از آنکه سلطان محمود بن سبکتکین قسمتی از کتابخانه ری را سوزانید، من آن کتابخانه را وارسی کردم، دیدم فهرست کتابخانه در ده جلدتدوین یافته: جریان این است که چون سلطان محمود، وارد ری شد، بدو گفتند:اینها همه کتابهای رافضیان است و اهل‌بدعت، و او دستور داد، کتابهای کلامی را جدا کرده همه را سوزاندند.

از این سخن بیهقی چنین برآورد می شودکه عمده کتبی که سوخته شده کتابهای صاحب بوده است، آری دست جور و ستم، این گونه با آثار شیعه و مفاخر ادبی و علمی آنان بازی کرده است.