کتابخانه بالقرآن

بانک غدیر صفحه 2849

صفحه 2849

آيه اول

خداوند متعال در قرآن كريمش مي‌فرمايد: «وَإِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً قالُوا أَ تَجْعَلُ فِيها مَنْ يُفْسِدُ فِيها وَيَسْفِكُ الدِّماءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قالَ إِنِّي أَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُونَ … »؛(61) و «[به خاطر بياور هنگامي را كه پروردگارت به فرشتگان گفت: " من در روي زمين، جانشيني [= نماينده‌اي] قرار خواهم داد ". فرشتگان گفتند: " پروردگارا! آيا كسي را در آن قرار مي‌دهي كه فساد و خونريزي كند؟! ما تسبيح و حمد تو را به جا مي‌آوريم، و تو را تقديس مي‌كنيم ". پروردگار فرمود: " من حقايقي را مي‌دانم كه شما نمي‌دانيد ".»

مفهوم خليفه

«خليفه» در لغت بر كسي اطلاق مي‌شود كه به جاي ديگري قرار مي‌گيرد. خليل بن احمد فراهيدي مي‌گويد: «خليفه كسي است كه به جاي كسي كه قبل از او است قرار گرفته و قائم مقام او گردد.» (62)

اين كلمه به صيغه مفرد دو مورد در قرآن كريم استعمال شده است: يكي در همين آيه و ديگري در آيه: «يا داوُدُ إِنّا جَعَلْناكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ فَاحْكُمْ بَيْنَ النّاسِ بِالْحَقِّ»؛(63) «اي داوود! ما تو را خليفه و [نماينده خود] در زمين قرار داديم؛ پس در ميان مردم به حقّ داوري كن.»

ولي به صيغه جمع در موارد بسياري به كار رفته است.(64)

مقصود از خلافت در آيه

كلمه «خلافت» و مشتقات آن در قرآن كريم به معناي جانشين گذشتگان در زندگاني دنيا به كار رفته است. و اين معنايي است كه قراين موجود در آيات بر آن دلالت دارد، جز آن‌كه مقصود به خلافت در آيه مورد بحث كه به صيغه مفرد آورده شده، به معناي جانشيني خالق و جاعل؛ يعني خداوند متعال به كار رفته است. به تعبير ديگر مقصود از خلافت در آيه مورد بحث «خلافت الهي» است. كه اين مطلب را به چند دليل مي‌توان اثبات نمود:

1 - اطلاق كلمه «خليفه» بدون اضافه و اشاره به شخص، كه تأكيد مي‌كند انسان خليفه و جانشين كسي است كه او را خليفه قرار داده است. اين مثل آن است كه رئيس يك حكومت مي‌گويد: «من تو را جانشين خود قرار دادم.» مفهوم عرفي آن اين است كه مخاطب، جانشين همان رئيس حكومت است كه او را خليفه قرار داده است.