کتابخانه بالقرآن

بانک غدیر صفحه 3194

صفحه 3194

فخر رازي احتمال ديگري مي‌دهد كه بگوييم آيه در روز عرفه بر پيامبر نازل شده و كلمه «يوم» نيز در معناي حقيقي آن به كار رفته است، كه همان روز خاص و معيّني باشد، يعني روز هشتم ماه ذي حجه در آخرين سفر حج پيامبرصلي الله عليه وآله كه سال دهم هجرت بوده است.

بخاري به سند خود از عمر بن خطاب نقل كرده كه مردي از يهود به او گفت: اي امير المؤمنين: آيه‌اي در كتاب شما است كه مي‌خوانيد، اگر بر ما جماعت يهود نازل شده بود آن روز را عيد مي‌گرفتيم. عمر گفت: كدامين آيه؟ او گفت: {أَلْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتي وَ رَضيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ ديناً}. عمر گفت: ما آن روز و مكاني را كه اين آيه بر پيامبرصلي الله عليه وآله نازل شد مي‌دانيم، آن روز، روز عرفه و روز جمعه بود.(590)

پاسخ

اولاً: تمام روايات از اين قبيل از حيث سند ضعيف است، زيرا از پنج نفر از صحابه نقل شده است، كه دو نفر از آن‌ها عمر بن خطاب و معاويه‌اند، و از آن جا كه در قول به نزول آيه در روز نهم ذي حجه ذي نفع‌اند، زيرا هر دو غاصب خلافت امير المؤمنين‌عليه السلام بوده‌اند، لذا قولشان مورد قبول نخواهد بود.

و نيز از طريق سمرة بن جندب و ابن عباس و امام علي‌عليه السلام نيز نقل شده است، ولي در روايت سَمُره، عمر بن موسي بن وجيه قرار دارد كه ضعيف است و لذا اصل روايت را هيثمي ردّ كرده است.(591) و در سند روايت منسوب به ابن عباس، عمّار مولي بني هاشم قرار دارد كه بخاري در صدد تضعيف او برآمده است...(592) در روايت منسوب به امام علي‌عليه السلام نيز احمد بن كامل واقع شده كه دارقطني او را سهل‌انگار در نقل حديث معرفي كرده است.(593)

ثانياً: فخر رازي مي‌گويد: «مورخان و محدّثان اتفاق نظر دارند كه پيامبر اسلام‌صلي الله عليه وآله پس از نزول اين آيه شريفه بيش از 81 يا 82 روز عمر نكرده...».(594)

و از طرفي ديگر اهل سنت معتقدند كه پيامبر اسلام‌صلي الله عليه وآله در روز دوازدهم ربيع الأوّل به دنيا آمده است و اتفاقاً در روز دهم ربيع الأوّل نيز رحلت نموده‌اند. حال با كمي تأمّل پي مي‌بريم كه اين مدت زمان تنها با مبدئيّت هجدهم ذي حجه سازگاري دارد نه نهم عرفه.

ثالثاً: ممكن است كه اين دو قول را بر فرض صحت اين گونه با هم جمع كنيم كه آيه دو بار بر پيامبرصلي الله عليه وآله نازل شده است.

رابعاً: و نيز ممكن است اين دو قول را به اين نحو جمع كنيم كه آيه در روز نهم ذي حجه بر پيامبرصلي الله عليه وآله نازل شده ولي در روز هجدهم پيامبرصلي الله عليه وآله آن را تلاوت كرده است، زيرا پيامبرصلي الله عليه وآله از جانب خداوند مأمور به ابلاغ به ولايت امير المؤمنين در حجة الوداع بوده است.

خامساً: ممكن است كه مقصود از اكمال دين در آن روز كامل شدن اسلام با تبيين حجّ و ابلاغ ولايت امير المؤمنين‌عليه السلام باشد؛ زيرا مطابق برخي از روايات جبرئيل بر پيامبرصلي الله عليه وآله نازل شد و از جانب خداوند به او فرمود كه: تو همه چيز را بيان كردي جز دو وظيفه را كه بايد عملي كني، يكي حجّ و ديگر ولايت...(595).