کتابخانه بالقرآن

بانک غدیر صفحه 4250

صفحه 4250

واعمر قلبي بطاعتك؛ و قلبم را به اطاعت از خود آباد كن.

قبل از عبارت يادشده جز صلوات - كه البته خود نيز دعاست - و ثناي اهل بيت عليهم السلام و بيان برخي از مناقب آنان چيزي نيامده است. در روايت آمده است: يكي از اسباب استجابت دعا اين است كه انسان قبل از دعا بر پيغمبر و آل پيغمبر صلوات بفرستد.(256)

موانع استجابت دعا

همچنان كه برخي از امور مانند صلوات فرستادن برپيغمبر و خاندان گرامي‌اش باعث استجابت دعا مي‌گردد برخي از امور ديگر مانع استجابت دعا مي‌شود. علامه مجلسي رحمه الله در بحارالانوار به نقل از سيد ابن‌طاووس در حدود پانزده مورد از موانع استجابت دعا را برشمرده است. از آن‌جا كه سيد ابن‌طاووس مردي عالم، متقي و جليل القدر است بنده اين امور را - بدون آن‌كه روايت خاصي در اين‌باره ديده باشم - قبول داشتم، اما بعدها ديدم كه اين موارد هر يك روايت مخصوصي دارد، براي مثال سيد ابن‌طاووس آورده است:

ومن صفات الداعي أن لا يكون عاذراً لظالم علي ظلمه؛(257) از جمله شروط و صفات لازم براي دعاكننده آن است كه توجيه‌گر ظلم ظالم نباشد.

عاذر كه در روايت آمده به معناي عذرتراش و توجيه‌گر است. برخي از افراد خودشان ظالم نيستند و با ظالم ارتباط ندارند و حتي احتياط مي‌كنند و از ظالم پول نمي‌گيرند، ولي فرض كنيم وقتي كارهاي ستمگرانه ظالمي در جايي نقل شود، به نوعي آن كارها را توجيه مي‌كنند و دستاويزي براي آن مي‌تراشند. مطابق روايات، دعاي اين شخص غيرظالم كه از ظالم و پول او و ارتباط با او مي‌پرهيزد، پذيرفته نيست.

بايد دانست كه شكسته‌دلي براي استجابت دعا كل علت نيست. به عبارت ديگر تمام اجزاي علت، در انكسار قلب جمع نيست، بلكه در مستجاب شدن دعا شروط و موانع ديگري نيز دخيل است كه دعاكننده آنها را نيز بايد مدنظر قرار دهد. نبايد خيال كنيم كه هرگاه دل ما هنگام دعاكردن شكست و اشك از ديدگان ما جاري شد، حتماً خواسته ما مقبول درگاه باري تعالي مي‌شود. اين‌كه انسان خود را به جايي برساند كه دعايش به درگاه خداي متعال پذيرفته شود، كار چندان آساني نيست و توجه و دقت مي‌طلبد. امثال ما اگر شاگرد دقيق و خوش‌فهمي داشته باشند، هنگام تدريس در كلمات خود بيشتر دقت مي‌كنند و روي يكايك گفته‌هاي خود قبلاً تأمل مي‌نمايند، لذا بايد هنگام دعاكردن و سخن گفتن با خداي متعال دست‌كم اين‌گونه باشيم و متوجه باشيم و بدانيم از خدا چه مي‌طلبيم. حضرت امام سجاد عليه السلام پس از شش صلوات - كه هريك از اسباب استجابت دعا مي‌باشد - به خداي متعال عرضه مي‌دارند: «واعمر قلبي بطاعتك؛ قلب مرا به طاعت خود آبادان كن». در اين جمله ژرف معاني بلندي نهفته است كه با تأمل در آن روشن مي‌شود.

«عمارت» به معني آباداني است و اصطلاحاً زمين معمور زميني است كه در آن، خانه، زراعت، دامداري و يا چيزي از اين قبيل وجود داشته باشد و روشن است كه صحراها و زمين‌هاي وانهاده را آباد و معمور نمي‌شمارند. لذا امام‌عليه السلام نفرموده است: «واعمر ديني» يا «واعمر امري»، بلكه ماده «عمارت» را به قلب نسبت داده و به خداي متعال عرضه مي‌داشت: قلب مرا معمور كن. آن گاه آباداني قلب را به طاعت مقيد كرده، فرموده‌اند: قلب مرا به «طاعت» معمور كن، يعني عمارت با طاعت، موردنظر حضرت بوده است، نه عمارت با چيز ديگر و از طريق ساير خوبي‌ها. عمارت قلب از طريق عبادت يا ذكر، هرچند به خودي‌خود كاري پسنديده و چه بسا مراتبي از آن واجب باشد، تنها يك جزئي از كليِ طاعت است. از اين‌رو حضرت فرموده‌اند: «واعمر قلبي بطاعتك؛ خدايا! قلبم را به فرمانبرداري از خود آباد كن». به عبارت روشن‌تر: خدايا تو كاري كن كه قلبم به طاعت، آباد شود.

در ميراث دعايي شيعه، نيايش‌هايي وجود دارد كه ائمه عليهم السلام آنها را به ياران خود تعليم كرده و فرموده‌اند: در فلان زمان يا براي فلان منظور اين دعا را بخوانيد. در مقابل، دعاهاي ديگري وجود دارد كه بر اساس روايات، پيشوايان ما، ضمن تعليم آن به افراد خود نيز آنها را مي‌خواندند. علاوه براين دو دسته، دعاهاي ديگري نيز روشن‌كننده اين مطلب است كه ائمه عليهم السلام خودشان اين‌گونه دعا مي‌كرده‌اند. كه از آن‌جمله صلوات شجرة النبوة است. در روايت آمده است:

وكان علي‌بن الحسين يدعو عند كل زوال من أيام شعبان وفي الليلة النصف منه فيقول …؛(258) حضرت علي‌بن الحسين عليه السلام در ماه مبارك شعبان هر روز هنگام زوال (ظهر) و نيز در شب نيمه شعبان [اين‌گونه] دعا مي‌فرمودند.