کتابخانه بالقرآن

بانک غدیر صفحه 4253

صفحه 4253

پيش از هركار بايد بدانيم آراسته شدن به صفت طاعت مستلزم چه مقدمات و لوازمي است. براي كسب ملكه اطاعت، اموري چند لازم است. يكي از پيش‌نيازهاي ضروري در اين راه، مسأله «تشخيص» است، بدين معنا كه آدمي بايد حلال و حرام الهي را به خوبي بشناسد و از احكام، اخلاق و آداب اسلامي و اصول دين آگاهي كافي داشته باشد. منظور از احكام، شناخت واجبات و محرمات الهي است؛ يعني همان اموري كه در كتب فقهي نظير شرايع الاسلام بدان پرداخته مي‌شود. اخلاق نيز علمي است كه در آن فضايل و رذايل اخلاقي و چگونگي آراستگي به فضايل و رهايي از رذايل روشن مي‌شود. براي مثال معراج السعاده كتابي است كه در موضوع اخلاق و چگونگي درمان بيماري‌هاي اخلاقي نگاشته شده است. منظور از آداب، مستحبات و مكروهات گوناگون مي‌باشد كه در كتاب‌هايي چون حلية المتقين و مرآة الكمال به تفصيل آمده است. منظور از اصول دين نيز دانستن اعتقادات ضروري هر مسلمان در خصوص خدا، معاد و نيز نبوت و ولايت است.

شايان توجه است كه دانستن اصول دين، احكام، اخلاق و آداب از اين‌رو ضرورت دارد كه آدمي بتواند به درستي طاعت را تشخيص دهد، اما بسياري از ما متأسفانه بسياري از مصاديق طاعت را به درستي تشخيص نمي‌دهيم و از اين‌رو در تشخيص طاعت از غيرطاعت راه خطا مي‌پوييم. هريك از انسان‌ها بسته به شغل و موقعيت اجتماعي كم‌وبيش با افرادي ارتباط دارند و ما همگي خواهي‌نخواهي با پدر، مادر، فرزندان، همسر، برادر، خواهر، بستگان، همسايگان و همكاران ارتباط داريم و اين افراد هريك، حقوق خاصي به گردن ما دارند كه نبايد در رعايت آن كوتاهي ورزيم. نخستين قدم براي اداي حقوق افرادي كه با ما ارتباط دارند آن است كه حقوق آنها را بشناسيم و با رعايت آن، در راه اطاعت خدا قدم برداريم.

اطاعت خدا و رعايت حقوق اين افراد قبل از هر چيز نيازمند شناخت حقوق آنان است.

نماز - و عبادت به طور كلي - مصداق طاعت است، ولي در برخي موارد، نه تنها جزء طاعت به شمار نمي‌رود، بلكه نوعي معصيت است. براي مثال عده‌اي از علما گفته‌اند: اگر در جايي كه بايد تقيه كرد، شخصي برخلاف تقيه عمل كند، عمل او اصلاً باطل است.

انسان علاوه بر دانستن عناوين اوليه، بايد عناوين و احكام ثانويه را نيز بشناسد، زيرا همين عناوين ثانويه چه بسا احكام الزامي را تغيير داده و حلال را به حرام، يا حرام را به واجب، يا واجب را به مباح تبديل مي‌كند. مثلاً برخي از علما گفته‌اند: اگر كسي بي‌دليل و بدون محظور خاصي تصميم بگيرد تا آخر عمر هرگز كار مستحبي را به جا نياورد، اين كار او حرام است. البته كسي‌كه بدون اتخاذ چنين تصميمي، تصادفاً موفق به انجام‌دادن هيچ امر مستحبي نشود مشمول اين حكم نيست. موضوع اين حكم كسي است كه تصميم بگيرد هرگز هيچ مستحبي را به جا نياورد. برخي پا را از اين نيز فراتر نهاده و گفته‌اند: اگر كسي بنا بگذارد يكي از مستحبات - مثلاً زيارت امام حسين عليه السلام - را تا ابد انجام ندهد، مرتكب حرام شده است. زيارت امام حسين عليه السلام به خودي‌خود مستحب است، ولي تصميم گرفتن بر ترك دائمي آن تا پايان عمر حرام است.

براي توفيق در طاعت، پيش از هركار تشخيص موارد طاعت و دانستن احكام و آداب و اخلاق لازم است تا آدمي خداي ناكرده به گمان طاعت، در معصيت نيفتد، زيرا اگر اعمال آدمي از روي تشخيص و آگاهي نباشد، خداي ناكرده ممكن است در قيامت مشاهده كند كه هزاران معصيت از روي جهل نسبت به احكام و ندانستن مسأله در نامه اعمالش ثبت شده است.

دانستن تزاحمات‌

مسأله ديگري كه براي توفيق در اطاعت لازم است، دانستن تزاحمات و شناخت اهم و مهم مي‌باشد.

همچنان كه مي‌دانيم بسياري از فقها احتياط واجب را در اين مي‌بينند كه در ركعت‌هاي سوم و چهارم نماز، تسبيحات اربعه سه بار خوانده شود و برخي از فقها در اين مسأله فتوا به وجوب داده‌اند، اما همين فقها گفته‌اند هرگاه وقت تنگ باشد و سه بار خواندنِ تسبيحات با درك وقت تزاحم پيدا كند، درك وقت اولويت دارد و بايد تسبيحات را يك‌بار خواند. به عبارت ديگر در تزاحم ميان اين دو امر سه بار گفتنِ تسبيحاتْ مهم، و درك وقت اهم است و از ميان اهم و مهم بايد اهم را ترجيح داد. عروة الوثقي و ديگر كتاب‌هاي فقهي آكنده از انواع تزاحمات است و هزاران مسأله تزاحم، در عبادات و معاملات و ابواب گوناگون فقهي وجود دارد. لذا بايد از اين قبيل تزاحمات به خوبي آگاه باشيم تا در صورت تزاحم بدانيم چه وظيفه‌اي داريم و مصداق طاعت را در آن‌جا به خوبي بشناسيم. در مثال فوق هرگاه وقت تنگ بود و شخصي سه بار تسبيحات اربعه گفت طاعت نكرده است.

کتابخانه بالقرآن

بانک غدیر صفحه 4253

دانستن تزاحمات‌

كوشش به همراه دعا