کتابخانه بالقرآن

بانک غدیر صفحه 4254

صفحه 4254

پس از به دست آوردن آگاهي لازم درخصوص احكام و نيز دانستن تزاحمات و تشخيص موارد اهم و مهم، نوبت به اين مسأله مي‌رسد كه انسان به آنچه مي‌داند عمل كند. در اين مرحله بايد انسان تلاش كند قلبش به طاعت معمور شده و يكسره در كار طاعت و دوري از معصيت باشد و البته يك جزء مهم اين مقام دعاست، زيرا بدون اين مطلب، توفيق حاصل نمي‌شود. ممكن است كسي با استناد به آيه:

«وَ أَن لَّيْسَ لِلْإِنسَنِ إِلَّا مَا سَعَي»؛(260) براي آدمي جز حاصل تلاش او نيست.

تلاش و عمل را ملاك قرار دهد كه در اين امر شكي نيست، اما در كنار تلاش، دعا به درگاه خدا و توسل به اولياي خدا نيز فوق‌العاده اهميت دارد. در مقابل، بدون تلاش جدي و عنايت الهي، قدم نهادن در وادي طاعت و دست‌يابي به موفقيت شدني نيست.

تمرين و فريب‌دادن نفس‌

براي رسيدن به مراتب عالي طاعت، انسان بايد آرام‌آرام نفس خود را به اين كار خو دهد. بدين منظور انسان نبايد به يكباره فشار بسياري برخود وارد كند به گونه‌اي كه روح او خسته و زده شود، بلكه بايد به تدريج و بر اثر مداومت و تمرين و پشتكار، نفس خود را به دوري از معصيت و پذيرش طاعت عادت دهد.

در نامه حضرت اميرمؤمنان عليه السلام خطاب به حارث هَمْداني آمده است:

… وخادع نفسك في العبادة، وارْفُق بها ولا تقهرها وخذ عفوها ونشاطَها …؛(261) نفس را در عبادت بفريب و با او مدارا كن و او را [به عبادت]مجبور نكن و به هنگام فراغت و شادي‌اش او را درياب.

توضيحاً عرض مي‌شود كه خدعه به معناي فريب‌دادن و گول‌زدن است و ماده مفاعله بركار طرفيني دلالت دارد. دليل استفاده از ماده مفاعله در اين‌جا اشاره به خدعه‌گري نفس است. نفس امّاره (به بدي فرمان دهنده) آدمي پيوسته انسان را به كارهاي زشت، هواپرستي، سستي و آسايش‌طلبي دعوت مي‌كند و بدين وسيله او را مي‌فريبد. از سخن مولاي متقيان استفاده مي‌شود: حال كه نفسِ خدعه‌كار ما را فريب مي‌دهد ما نيز از در فريب درآييم و به نرمي خواسته خود را پيش ببريم و او را رام و تسليم خود سازيم و نبايد بار بزرگي را به يكباره برسر نفس خود بنهيم، زيرا اين كار جز رماندن اسب سركش نفس و خارج كردن مهار او از دست آدمي نتيجه‌اي ندارد. در مقابل، نرمي و مدارا و حكيمانه و سنجيده برخورد كردن و آرام‌آرام و قدم به قدم نفس را به طاعت واداشتن به مراتب بهتر و كارگشاتر از تندي و تيزي و اجبار و استفاده از قوه قهريه است.

تصميم و پشتكار

از ديگر اموري كه براي توفيق در طاعت لازم است، تصميم و پي‌گيري آن تصميم است. طلاب علوم ديني براي آن‌كه يك كتاب حوزوي مانند كفاية الاصول را نزد استاد بياموزند، چه بسا يكي دوسال يا بيشتر روزانه نزد استاد مي‌روند، به بيانات استاد گوش فرا مي‌دهند، تلاش مي‌كنند يك غيبت نكنند و حتي در گرما و سرما يا هنگام بيماري از درس عقب نمانند، مباحثه كنند، از گفتار استاد يا خلاصه درس تقريراتي بنويسند و بعدها مراجعه كنند تا بتوانند پس از اين همه صرف وقت و نيرو يك دوره كفايه را به خوبي فرا گيرند. ما - به عنوان طلبه - براي امور ساده‌اي چون خواندن يك دوره كفايه اين همه از خودمان وقت و نيرو صرف مي‌كنيم، آيا براي اطاعت كه اهم اشياء است فقط بايد به دعا آن‌هم دعاي لفظي بسنده كنيم و هيچ كوشش و برنامه‌ريزي انجام ندهيم؟ مسلماً اين امر هم به نوبه خود تصميم، استقامت، پيگيري، كوشش و صرف نيرو مي‌طلبد و كسي‌كه تصميم به طاعت گرفته و در اين تصميم صادق باشد بايد تلاش كند و تمام توان خود را صرف اين كار شريف نمايد تا نتيجه بگيرد. به يقين چنين كسي را مي‌توان به باغبان صبوري شبيه دانست كه زمين را آماده مي‌كند و درخت مي‌كارد و هر روز آن را آب مي‌دهد و از آن نگهداري مي‌كند، پس بايد در اين كار صبر و حوصله ورزيد تا سرانجام از ثمرات درخت پربركت طاعت بهره‌مند شد.