کتابخانه بالقرآن

بانک غدیر صفحه 4255

صفحه 4255

هوشياري دائم‌

البته بايد دانست كه خواندن يك دوره كفايه يا لمعه نيازمند صرف وقت بسيار است، ولي آراستگي به فضيلتِ طاعت، صرف وقت فراوان، تصميم صادقانه، همت بالا و پشتكار خستگي‌ناپذير و از همه مهم‌تر تمركز حواس و هوشياري دائم مي‌طلبد. لذا كسي كه مي‌خواهد به اين ويژگي آراسته شود، بايد هميشه گوش به زنگ باشد تا مبادا شيطان از غفلت او سوء استفاده كند و او را از حال طاعت خارج نمايد. ممكن است آدمي بارها و بارها از مكر شيطان فريبكار، دشمن قسم‌خورده انسان غافل شود، ولي شيطان هيچ‌گاه گمراه كردن انسان را از ياد نمي‌برد و همواره مترصد فرصتي است تا از غفلت انسان استفاده كند و او را به معصيت بكشاند. او براي اين كار عِدّه و عُدّه (توشه و توان) بسياري صرف مي‌كند و با پشتكار فراوان، از هيچ اقدامي فرو نمي‌گذارد. برخي از ما ممكن است در نماز چندان نسبت به اقبال قلب و رعايت ادب حضور در برابر پروردگار اهتمام نداشته باشيم و اصلاً نيايش خود را به چيزي نگيريم، ولي ابليس براي همين نماز و نيايش ما حساب ويژه‌اي باز مي‌كند و آن‌را چه بسا بيش از خودمان جدي بگيرد.

در روايت آمده است هرگاه انسان به نماز مي‌ايستد، ابليس، شيطان مخصوصي را مي‌گمارد تا او را وسوسه كند و قلب او را از توجه به خدا منصرف سازد. بسياري از ما در نماز به حديث نفس مبتلا هستيم و انديشه‌مان خودبه‌خود به اين سو و آن‌سو مي‌رود. از اين‌رو شايد چندان لازم نباشد كه شيطاني انديشه ما را از خدا و نماز بازدارد. با اين حال، ابليس شيطاني را مأمور مي‌كند تا ذهن ما را بيشتر مشغول كند و با انديشه‌هاي گوناگون به كلي از ياد خدا بازدارد. براي مثال اگر پنجاه درصد ذهن‌مان مشغول امور ديگر است كاري كند كه هشتاد يا نود درصد مشغول شود و از ياد خدا غافل گردد. اين ابليس كه براي اموري بدين خُردي اين مقدار از خود نيرو صرف مي‌كند، البته از امور كلان نيز نااميد نمي‌شود و براي رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم نيز شيطان ويژه‌اي مي‌گمارد، هرچند مي‌داند اين كار سودي ندارد و همچنان كه حضرت فرموده‌اند آن شيطان تسليم و منقاد حضرت مصطفي شده بود.(262)

آيا شيطاني كه اين همه از خود مايه مي‌گذارد و از هيچ كاري براي غافل كردن ما فروگذار نمي‌كند، مي‌گذارد قلب‌مان به اطاعت آباد شود؟ مسلماً اين كار دشوار است، ولي ناممكن نيست. شيطان لعين هميشه بيدار و هوشيار و آماده يافتن فرصت است تا ما را از بهشتِ طاعت، به دوزخِ معصيت دراندازد، اما با يادكرد هميشگي خدا و به مدد اولياي خدا مي‌توانيم از «غفلت» رهايي يابيم و خود را هميشه در حالت «حضور» و هوشياري نگاه داريم و روز و شب و در همه جا مترصد باشيم تا فرمان خدا را اطاعت كنيم و گرد هيچ غفلت و معصيتي نگرديم.

ثمرات طاعت‌

عمارت قلب به طاعت هرچند امري است كه دير به دست مي‌آيد، ولي آثار و بركات فراواني براي انسان به ارمغان مي‌آورد. كسي‌كه به چنين درجه‌اي رسيده باشد دل او پيوسته در انديشه طاعت است و در هرجا و پيش از هركار انديشه مي‌كند كه طاعت خدا در اين مقام چيست تا آن را انجام دهد. ممكن است در يك‌جا سخن گفتن مصداق طاعت خدا باشد و در جاي ديگر سكوت كردن. چنين افرادي اگر در جايي سكوت را مصداق طاعت تشخيص دهند، هرچند شهوت سخن گفتن داشته باشند، لب فرو مي‌بندند و خاموشي مي‌گزينند، ولي هرگاه تشخيص دادند كه سخن گفتن طاعت است، سخن مي‌گويند و بدين منظور مقدمات سخن گفتن را فراهم مي‌سازند. مثلاً اگر لازم باشد فنون منبر و خطابه را بياموزند، اين كار را مي‌كنند و از خود خطيبي زبان‌آور مي‌سازند. كسي كه قلبش به طاعت معمور شده باشد، مسئوليت‌شناس است و لازم نيست مقدمات وجودي كاري را به او تذكر دهند، بلكه خودبه‌خود همه مقدمات لازم براي طاعت را تحصيل مي‌كند.

در مثال پيشين، شخصي كه با دوست خود شرط بسته است فردا فلان روايت را برايش بياورد و نشان دهد، هركتابي را كه احتمال دهد، مطلب موردنظر در آن است مي‌جويد و از تتبع و جست‌وجو خسته نمي‌شود. چنين كسي مرتب به مغزش فشار مي‌آورد تا ببيند اين روايت در كدام كتاب وجود دارد و اگر كتاب مورد نظر او در دسترس نباشد، جست‌وجو مي‌كند تا ببيند چه كسي اين كتاب را دارد تا آن‌را از او به امانت بگيرد. او در چنين موردي هرگز به قواعد «رفع ما لايعلمون» و «ما حجب اللَّه» عمل نمي‌كند. اگر به دست آوردن اين روايات ده مقدمه وجودي داشته باشد، اين ده مقدمه در ذهن و ارتكاز او به ترتيب چيده مي‌شود و دل او ديگر اعضا را به تحصيل اين مقدمات و پيدا كردن روايت مورد نظر وا مي‌دارد.

كساني‌كه به قول خودشان دل‌شان براي رفتن به مشاهد مشرفه و زيارت بي‌قراري مي‌كند، اگر پول نداشته باشند سعي مي‌كنند از طريق اضافه‌كار يا قرض آن را به دست آورند. اگر شخص اول و دوم به آنها قرض ندهد، خواسته خود را با نفر سوم و چهارم مطرح مي‌كنند و دست از تلاش برنمي‌دارند. اين افراد چه اصطلاح «مقدمه وجود» را بدانند و چه ندانند، به هر دري مي‌زنند تا سرانجام موفق به زيارت شوند.

بسياري از اهل علم در ايام محرم و صفر و ماه مبارك رمضان چندجا براي تبليغ دعوت مي‌شوند و چه بسا دچار ترديد شوند كه از ميان گزينه‌هاي گوناگون كدام‌يك را برگزينند. در اين قبيل موارد قاعدتاً مسائلي چون آب و هوا، نحوه پذيرايي و اقامت و ديگر شرايط مادي به ذهن متبادر شود و ممكن است شخصي يك‌جا را به دليل خوبي آب و هوا، يا نحوه پذيرايي برجاي ديگر ترجيح دهد، ولي كسي‌كه قلبش به طاعت آباد شده باشد، برايش فرق نمي‌كند در جاي خوش آب و هوايي تبليغ كند يا در دورافتاده‌ترين و بدآب و هواترين مناطق آفريقا. هرجا كه به نظر او مصداق طاعت باشد، همان‌جا براي او خوش آب و هواتر است، حتي اگر اوضاع جوي و آب و هواي آن‌جا مناسب نباشد.

در روايت آمده است كه حضرت موسي‌بن جعفر عليه السلام از اين‌كه در زندان فراغتي و خلوتي براي عبادت پيدا كرده بودند، خدا را شكر مي‌گفتند. پرواضح است كه آن حضرت در زندان فراغت و خلوت بيشتري براي عبادت داشت، زيرا در بيرون زندان امور مهم‌تري چون رسيدگي به حوائج مردم و تربيت آنان وجود داشت كه با عبادت مزاحمت داشت. ياددادن احكام، برآوردن حاجات مردم، تربيت شاگردان مستعد، هوشيار كردن مردم در برابر ظالمان و بسياري از وظايف ديگر موجب مي‌شد كه حضرت بيشتر وقت خود را بدان اختصاص دهد.