کتابخانه بالقرآن

بانک غدیر صفحه 4299

صفحه 4299

پرهيز از مستحب زيان‌رسان‌

در نقل روايت پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم به همين مقدار بسنده مي‌كنم و - ان شاء اللَّه - شما كه غالباً يا جملگي اهل علم هستيد، دنباله آن‌را خواهيد خواند، اما آنچه در موضوع اين روايت مي‌خواهم عرض كنم اين است كه اميرالمؤمنين عليه السلام مي‌فرمايد:

لا قربة بالنوافل إذا أضرَّت بالفرائض؛(444) اعمال مستحب كه به [انجام]فرايض زيان برساند، [چنين اعمالي] مايه قرب به خدا نخواهد بود.

مي‌دانيم كه خداي - عز وجل - واجبات و محرماتي قرار داده است كه «فرايض» ناميده مي‌شوند، چراكه انجام واجب، فرض (واجب) و ترك محرمات نيز فرض است. همچنين مستحبات و نوافل مقرر فرموده است كه «نافله» به معناي اضافه و يكي از مصاديق نافله، نمازهاي مستحبي است. در روايات آمده كه خداي متعال، نمازهاي مستحبي را حريم و تكميل كننده نمازهاي واجب قرار داده است، به اين معنا كه اگر هفده ركعت نمازهاي واجب انسان نقص و خللي داشته باشد، با نماز شب، نافله صبح و ظهر و عصر و مغرب و عشا كاستي‌هاي آن را تكميل مي‌كند تا در روز قيامت، پرونده نمازهاي او آشفته نباشد و در واقع خداي منان، نمازهاي نافله را براي احتياط مقرر فرموده است.

نفل نيز به معناي اضافه است و يكي از مصاديق خارجي آن اين است كه فردي كسي را با مزد روزانه - مثلاً - پنج هزار تومان به كار مي‌گمارد و چون كار او رضايت كارفرما را فراهم مي‌كند، كارفرما به پاس خوب كار كردن كارگر، افزون بر مزد مقرر هزار تومان نيز به او مي‌دهد. اين را نفل، يعني اضافه مي‌گويند. نافله نيز به همين معناست، اما نه اضافه زائد. حال در عين اين كه اعمال مستحب و نفل مورد سفارش قرار گرفته و بر آن تأكيد شده است، اما اگر نوافل به واجبات لطمه بزند بايد آن را وانهاد، چراكه به سرمايه معنوي و سعادت اخروي انسان زيان مي‌رساند. به تعبير ديگر و در مقام استشهاد به مسائل مادي مي‌گوييم: اگر كسي براي رسيدن به سود ده هزار تومان، معامله‌اي با سود يكصد هزار توماني را رها كند، به يقين چنين كسي ده هزار تومان به دست نياورده، بلكه ضرري نود هزار توماني متوجه خود كرده است.

در سخني ديگر از اميرالمؤمنين عليه السلام آمده است:

إذا أضرّت النوافل بالفرائض فاْرفضوها؛(445) اگر نوافل سبب صدمه خوردن فرايض شوند، آن را كنار گذاريد.

پرواضح است كه روزه، عبادات، ادعيه و استغفار در ماه رجب فضيلت فراواني دارد و پسنديده است و اصولاً ماه رجب ماه اين اعمال است و روايات معصومين عليهم السلام به چنين امري نيز تصريح دارد. منتهي بايد ديد چه اندازه از اين مستحبات و اعمال بافضيلت، مقدمه وجودي (وجوبي) براي تزكيه نفس است و آن مقدار از اين اعمال كه در تزكيه نفس مدخليت داشته باشد، براي همگان واجب عيني است و نه نافله (مستحب) و بدون اين عبادت‌ها و دعاها انسان به كمال و تزكيه دست نخواهد يافت، زيرا در دعاها معمولاً عبارت‌هايي وجود دارد كه سخت انسان را تكان مي‌دهد و براي نيل به كمال معنوي آماده مي‌كند و كساني كه مراتبي از اين كمال را يافته باشند، مراتب بالاتر آن را خواهند يافت.

هدايت كفار

يكي از فرايض، امر هدايت گمراهان است كه شامل كافران، منحرفان و جاهلان مي‌شود. ابتدا به مناسبت موضوع داستاني را از شاهد عيني نقل مي‌كنم.