تجلی غدیر در عصر ظهور صفحه 283

اما قرآن:

1 . در همین سوره آیات احکامی بعد از آیه اکمال نازل شده است، مثلاً: «الیَومَ اُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّباتُ وَ طَعامُ الَّذینَ اُوتواالکِتابَ حِلٌّ لَکُم وَ طَعامُکُم حِلٌّ لَهُم ...» .(1) که این آیه خود بیان می دارد آیه اکمال آخرین آیه حکمی نیست.

2 . با تأمّل در قرآن و با استناد به اقوال جمهور مفسرین، هیچ آیه ای از کتاب خداوند، تصریحاً یا تلویحاً دالّ بر این نکته نیست که امید مخالفانِ اسلامِ واقعی برای نفوذ در دین از طریق اکل گوشت های حرام بوده است.

اما روایات:

اهل سنّت خود معتقدند که آیه اکمال آخرین آیه حکمی نیست:

1 . «اِنَّ آخِرَ آیَهٍ نَزَلَت آیَهُ الرِّبا».(2)

2 . «قالَ عُمَرُ: اِنَّ آیَهَ الرِّبا آخِرُ ما نَزَلَت وَ قُبِضَ رَسولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله قَبلَ اَنْ یُبَیِّنَ لَنا شَأنَها».(3)

3 . «عَنِ ابْنِ عَبّاسٍ: آخِرُ آیَهٍ نَزَلَت آیَهُ الرِّبا».(4)

طبری در یک اظهار نظر جالب می گوید: «هیچ دانشمندی نمی تواند بپذیرد که وحی تا هشتاد روز قبل از رحلت آن حضرت قطع گردد، بلکه چون رحلت نزدیک است باید وحی بیشتر و پی در پی آید، به ویژه آن که آیات احکامیّه بعد از آیه اکمال مانند حکم «کلاله» نازل شده است. لذا نمی توان گفت که اکمال دین به اکمال احکام و عبادات است».(5)

1- المائده: 5 .
2- المجموع، النووی: ج 10 ص 55 . سنن ابن ماجه: ج 2 ص 764 ح 2276.
3- المبسوط، السرخسی: ج 12 ص 114 .
4- سنن ابن ماجه: ج 2 ص 764 ح 2276. عمده القاری، العینی: ج 11 ص 202.
5- تفسیر جامع البیان، طبری: ج 6 ص 52 .