فرهنگ غدیر صفحه 30

ابو تراب

یکی از کنیه های امیر المؤمنین است.معنای لغوی آن«پدر خاک»است،امّا در زبان عرب،کنیه به معنای مصاحب و همراه و دارای یک صفت هم می آید،بنابراین ابو تراب یعنی همنشین خاک،خاکی،خاکسار،که کنایه از تواضع است.

بارها رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله با این کنیه به علی علیه السّلام خطاب کرده است،از جمله در یکی از غزوات،وقتی پیامبر به بالین حضرت علی و عمار یاسر آمد و آنان را خوابیده یافت،درحالی که علی علیه السّلام در سجده بود و خاک بر سروصورت او نشسته بود،با ملاطفت و نرمی و با خطاب«قم یا أبا تراب...»آن حضرت را بیدار کرد. (1)از آن پس علی علیه السّلام به ابا تراب شهرت یافت.حضرت این کنیه را دوست داشت و محبوب ترین نام ها در نظرش بود،هرچند بنی امیّه و دشمنان امام،با به کارگیری این لقب،قصد تحقیر وی را داشتند.

از ابن عباس نیز وقتی پرسیدند چرا پیامبر،آن حضرت را ابو تراب نامید،پاسخ داد:چون علی علیه السّلام صاحب زمین است و پس از پیامبر خدا،حجّت الهی بر زمینیان است و آرامش زمین به سبب او باقی است.و از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله نقل کرد که وقتی کافر در روز قیامت، منزلت و جایگاه شیعیان علی علیه السّلام را می بیند،می گوید:کاش من هم ترابی بودم،یعنی از شیعیان علی علیه السّلام. (2)

علاّمۀ مجلسی در ادامه می افزاید:اینکه شیعیان وی را به ابی تراب نسبت داده اند،به خاطر آنکه بسیار تسلیم اوامر او و فرمانبر دستورهایش بودند و مثل خاک،در برابرش خاضع بودند.همچنین نقل شده که روزی رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله علی را دید که در زمینی کار می کرد و غبارآلود بود،به آن حضرت ابو تراب خطاب کرد. (3)گاهی شیعه را به خاطر کنیۀ ابو تراب،«ترابیّه»هم خوانده اند. (4)

کنیۀ ابو تراب در ادبیات شعری(فارسی و عربی)دربارۀ علی علیه السّلام بسیار به کار رفته و یکی از ویژگیهای بارز او به شمار آمده است.

1- 1) .مناقب،ابن شهر آشوب،ج 3 ص 111،احقاق الحق،ج 6 ص 538.
2- 2) .بحار الانوار،ج 35 ص 51،معانی الأخبار،ص 120.
3- 3) .مناقب،ج 3 ص 111.
4- 4) .تشیّع و تصوّف،کامل مصطفی،ص 20 به نقل از تاریخ طبری.