فرهنگ غدیر صفحه 34

کسی به خواهد در مقابل آن،به رأی و نظر خویش عمل کند،بخصوص آنجاکه فرمان از سوی کسی باشد که قولش حجّت و اطاعتش واجب و تخلّف از دستورش گناه باشد.این مسأله دربارۀ غصب خلافت امیر المؤمنین علیه السّلام در سقیفه پیش آمد.برخلاف آنچه در طول 23 سال دعوت،رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله در مواقع مختلف حضرت علی علیه السّلام را به عنوان جانشین، خلیفه،وصّی،مولا،و امیر مردم تعیین کرده بود و روشن ترین موردش در غدیر خم و جملۀ معروف«من کنت مولاه فهذا علیّ مولاه»بود،قدرت طلبان در سقیفۀ بنی ساعده جمع شدند و ابو بکر را به خلافت برگزیدند و استنادشان آراء اهل حلّ و عقد و صلاحدید امّت بود.رسوایی و ضعف عملکرد اهل سقیفه و تضادّ آن با فرمان صریح پیامبر،بیش از آن بود که قابل کتمان و جبران باشد.برخی از اهل سنت هم در توجیه آن خطای بزرگ، جاهلانه ادّعا کرده اند که واقعۀ غدیر خم را قبول دارند،امّا بزرگان امّت اجتهاد کردند و مصلحت را در خلافت ابو بکر دیدند و با او بیعت کردند.این دقیقا همان اجتهاد در برابر نصّ صریح است که خطاست و آنجا که خدا و رسول حکمی کرده باشند،برای کسی حق تصمیم دیگری وجود ندارد.تصمیم سقیفه لغزش و فلته ای جبران ناپذیر بود(-فلته)و خطای بزرگتر،توجیه آن خطا توسّط دیگران است.

اجتهاد در مقابل نصّ در موارد دیگری نیز از سوی عمر بن خطاب و دیگران انجام گرفته است،از جمله در مورد تمتّع در حج و متعۀ زنان،که وی گفت:دو متعه در زمان پیامبر خدا حلال بود و من حرام می کنم و هرکس انجام دهد عقوبت می کنم:«متعتان کانتا علی عهد رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و انا انهی عنهما و اعاقب علیهما:متعه الحجّ و متعه النّساء». (1)

موارد متعدد دیگری در تاریخ آمده که وی اجتهاد در مقابل نصّ کرده است،بی آنکه علم و شایستگی و حقّ آن را داشته باشد. (2)

«اجتهاد در مقابل نص»،نیز نام کتابی است که ترجمۀ«النصّ و الأجتهاد» (3)از مرحوم سید شرف الدین صاحب«المراجعات»است و به تحلیل آن گونه اجتهادها و تأویل های

1- 1) .الغدیر،ج 6 ص 211 با لفظهای مختلف آمده است.
2- 2) .ر.ک:«الغدیر»،ج 6 ص 83 به بعد(نوادر الأثر فی علم عمر)و«النص و الأجتهاد»،سیّد شرف الدین.
3- 3) .تألیف سیّد عبد الحسین شرف الدین عاملی،چاپ سوّم،مطبعه النعمان،نجف 1384 ق،408 صفحه.