فرهنگ غدیر صفحه 385

محمّد ابو الفضل ابراهیم(محقق بزرگ مصری):

در شخصیت امام علی بن ابی طالب علیه السّلام آن قدر کمالات و عناصر پسندیده و عظمتهای روحی و نورانیت تکاملی و شرافت عالی توأم با فطرت پاک و نفس محبوب خداوندی جمع شده است که در هیچ یک از انسانهای بزرگ دیده نمی شود. (1)

محمّد عبده(شارح نهج البلاغه و شاگرد سیّد جمال اسدآبادی):

هنگام مطالعۀ نهج البلاغه،گاهی یک عقل نورانی را می دیدم که شباهتی به مخلوق جسمانی نداشت.این عقل نورانی از گروه ارواح و مجرّدات الهی(ملکوتیان)جدا شده و به روح انسانی پیوسته و آن روح انسانی را از پوشاکهای طبیعت تجرید نموده،تا ملکوت اعلا بالا برده و به عالم شهود و دیدار روشن ترین انوار نایل ساخته است و با این وصف شگفت انگیز،پس از رهایی از عوارض طبیعت در عالم قدس آرمیده است و لحظات دیگری صدای گویندۀ حکمت را می شنیدم که واقعیات درست را به پیشتازان و زمامداران گوشزد می کرد و موقعیتهای تردیدآمیز را به آنان نشان می داد و آنان را از لغزشهای اضطراب آور برحذر می داشت و به دقایق سیاست و طرق کیاست راهنمایی می کرد و آنان را با مقام واقعی ریاست آشنا می ساخت و به عظمت تدبیر و سرنوشت شایسته بالا می برد. (2)

ابو جعفر اسکافی(از متکلّمان بزرگ معتزلی قرن سوم):

بنی امیه از بیان فضایل علی علیه السّلام منع می کردند و راوی فضایل وی را مجازات می کردند...و اگر خداوند در این مرد سرّی نمی نهاد-که آنکه می داند،می داند!-در فضیلت او حدیثی نقل نمی شد و منقبتی از او شناخته نمی گشت. (3)

جاحظ بصری(ادیب بزرگ معتزلی،متوفای 255 ق):

آنگاه که سخن از پیشتازان اسلام یا دین شناسان و زاهدان در اموال مردم باشد و هرگاه که سخن از بخشندگان به گرسنگان به میان آید،نام کسی جز علی-که رویش درخشان باد-بر زبان نیاید. (4)

1- 1) .همان،مقدمه به قلم محمّد ابو الفضل ابراهیم.
2- 2) .شرح نهج البلاغه،محمّد عبده،مقدمه،ص 7.
3- 3) .شرح نهج البلاغه،ابن ابی الحدید،ج 4 ص 73.
4- 4) .رسائل الجاحظ،ج 4 ص 125.