فرهنگ غدیر صفحه 402

هرچند می دید که سیر حوادث و گفتگوها به گونه ای بود که او را کنار بزنند و امویان را به حکومت برسانند.وقتی هم مسلمانان علیه عثمان شورش کردند و خانه اش را محاصره کرده و او را به قتل رساندند،امام علی علیه السّلام تلاش بسیاری کرد تا جان او را حفظ کند و میان عصیانگران خشمگین از ظلمها و خلافهای عثمان و والیانش و خلیفه،میانجیگری می کرد،امّا اینها اثر نکرد و عثمان کشته شد.امیر مؤمنان علیه السّلام اگر انتقاد می کرد،جنبۀ امر به معروف و نهی از منکر داشت و اگر سکوت می کرد،برای حفظ وحدت مسلمین بود.نه اعتراضش جنبۀ ریاست طلبی داشت و نه سکوت و دم فروبستن و خانه نشینی اش از روی ترس یا سازشکاری و سودجویی و منفعت شخصی بود.در عین حال،هم به ریاست طلبی متهم شد هم به ترس.خود او فرمود:«فإن أقل یقولوا:حرص علی الملک و ان اسکت یقولوا:جزع من الموت...» (1)اگر(دربارۀ خلافت)سخنی بگویم،می گویند بر حکومت حریص است و اگر سکوت کنم،می گویند از مرگ ترسید.

در خطبۀ شقشقیّه،ضمن بیان غصب خلافت و دلیل سکوت و صبرش در آن دورۀ 25 ساله،انتقادهای تندی بخصوص از اسرافکاری و حیف ومیل بیت المال در دورۀ عثمان دارد. (2)اگر او در زمان دو خلیفۀ اول،کمی همراهی و حالت مشاوره و همکاری خیرخواهانه داشت،در عصر خلیفۀ سوم به دلیل انحراف اساسی به تقابل کشیده شد.

به تعبیر استاد محمّد رضا حکیمی:«امام بیش از هرچیز نقش یک ناظر مراقب را داشت و همین که حضور او در میان امّت حسّ می شد،جلوی بسیاری از تحریفهای بنیادی را می گرفت.برخی از پاکترین صحابۀ پیامبر که اکنون از دوستان نزدیک و پیروان امام بودند،او را در نگهبانی اصل و اصول اسلام یاری می کردند و مسائل را به اطلاع او می رساندند.هرجا حکمی تحریف می شد،هرجا حدّی نابجا تعیین می گشت،هرجا قضاوتی ناحق می کردند،هرجا تعلیمی نادرست می دادند،علی علیه السّلام به این همه رسیدگی می کرد.در کار فتوحات اسلامی نظارت داشت.به علمای ادیان که برای سؤال از وصیّ پیامبر به مدینه سرازیر می شدند،تنها او بود که پاسخ می داد و...چنانکه خود می فرمود در این دوره تا هنگامی حاضر بود دست از درگیری جدّی بردارد که امور مسلمانان به گونه ای