فرهنگ غدیر صفحه 491

شرحهای نهج البلاغه به دهها عنوان می رسد که ذکر آن ها در اینجا نمی گنجد.چند نمونه:معارج نهج البلاغه،منهاج البراعه،شرح ابن ابی الحدید،شرح نهج البلاغه ابن میثم، شرح نهج البلاغه شیخ بهایی،شرح نهج البلاغه محمّد عبده،مصباح الأنوار آل کمونه،فی ظلال نهج البلاغه،بهج الصباغه فی شرح نهج البلاغه،شرح نهج البلاغۀ فیض الأسلام، شرح نهج البلاغه محمّد تقی جعفری. (1)

ترجمه های نهج البلاغه هم بسیار است،به چند نمونه بسنده می کنیم:ترجمۀ نهج البلاغه محمّد علی انصاری،ترجمۀ اسد اللّه مبشری،محمّد جواد شریعت،جواد فاضل، سید جعفر شهیدی،حسین انصاریان،محمّد علی شرقی،مصطفی زمانی،داریوش شاهین، حسین عمادزاده،محسن فارسی،عبد المجید معادیخواه،عبد المحمّد آیتی،محمّد دشتی، محمّد مقیمی و دیگران. (2)در هریک از محورهای نهگانۀ یاد شده نیز دهها کتاب وجود دارد که باید به منابع مربوط مراجعه کرد. (3)-سیّد رضی،نهج البلاغه،کتابشناسی امام علی علیه السّلام.

کتاب علی علیه السّلام

در قلمرو علوم أئمّه،گاهی سخن از کتاب یا صحیفه ای است که به نام علی علیه السّلام یا فاطمه علیها السّلام یا کتاب جفر و جامعه و...مشهور است.آنچه در روایات با عنوان«کتاب علی» آمده،مجموعه ای از علوم و حکمتهاست که رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله املا فرموده و حضرت علی علیه السّلام به خط خود آنها را نوشته است.به گفتۀ احادیث،آن نوشته که به هفتاد ذراع می رسیده، حاوی همۀ چیزهایی بوده که به آن ها نیاز بوده،از حلال و حرام و خبرهای مختلف،و نزد

1- 1) .در این زمینه ر.ک:«دانشنامۀ امام علی»،ج 12 مقاله«شرحهای نهج البلاغه».
2- 2) .در الغدیر،ج 4 ص 186(چاپ دار الکتاب العربی)،ضمن شرح حال سیّد رضی و معرفی نهج البلاغه حدود 81 کتاب دربارۀ شرحها و ترجمه های نهج البلاغه معرفی شده است.
3- 3) .به کتاب«کتاب شناسی نهج البلاغه»،محمّد مهدی علیقلی که 800 کتاب را پیرامون نهج البلاغه معرفی کرده است. مراجعه شود.دربارۀ نهج البلاغه،مقاله های سودمندی هم نوشته شده است،از جمله در کتاب«مقاله شناسی امام علی» تنظیم خانۀ پژوهش قم،بخش دوم،به معرفی بیش از 100 مقاله دربارۀ نهج البلاغه پرداخته است.نیز فصلنامه«وقف، میراث جاویدان»شمارۀ 26-25(ویژۀ نهج البلاغه)اطلاعات سودمندی از ابعاد مختلف دربارۀ این کتاب دارد.