روز شمار تاریخ اسلام ، جلد دوّم ( ماه صفر) صفحه 4

گفتنی است که تاریخ قمری بر اساس گردش ماه (قمر) بر دور زمین محاسبه می گردد . به این صورت که ماه ، هنگامی گردش خود را از هلال آغاز می کند تا به پایان رساند و به هلال بعدی وصل شود ، یک ماه پدید می آید و با دوازده بار تکرار این گردش ، یک سال قمری شکل می گیرد

.

هر ماه قمری ، مدتش 29 روز و 12 ساعت و 43 دقیقه است و تعداد روزهای یک سال قمری ، 354 روز است .

اما تاریخ های دیگر ، مانند : هجری شمسی ، فرس قدیم ، میلادی و غیره ، بر اساس گردش زمین بر دور خورشید محاسبه می گردد و تعداد روزهای آن ها ، 365 روز و 6 ساعت است . به همین جهت میان تاریخ قمری و تاریخ شمسی ، در حدود یازده روز در هر سال فاصله است .

علل نامگذاری ماه های قمری

ابن عساکر در کتاب گرانسنگ ( تاریخ دمشق ) به نقل از ابوعمروبن علاء درباره علل نام گذاری ماه های قمری گفته است : إ نّما سُمّی المحرّم لا ن القتال حرم فیه ، و صفر لا ن العرب کانت تنزل فیه بلادا یقال لها صفر ، و شهرا ربیع کانوا یربعون فیها ، و جمادیان کان یجمد فیها الماء ، و رجب کانوا یرجبون فیه النّخل ، و شعبان شعب فیه القبائل ، و رمضان رمضت فیه الفصال من الحرّ ، و شوّال شالت الا بل باءذنابها للضرب ، و ذوالقعده قعدوا فیه عن القتال ، و ذوالحجّه کانوا یحجّون فیه ، فامّا اوّل السّنه فالمحرّم . (2)

یعنی : ماه محرم ، بدین جهت نامیده شده است که جنگ و درگیری در آن حرام شده است ، و ماه صفر بدین لحاظ نامیده شده است که عرب ها در این ماه بر زمین هایی ، منزل می گزیدند که به آن ها صفر گفته می شد ، و دو ماه ربیع (اوّل و ثانی ) بدین جهت نامیده شده اند

که عرب ها در این دو ماه زندگی بهاری در پیش می گرفتند ، و دو ماه جمادی (اوّل و آخر) بدین جهت نامیده شده است که عرب ها در این ماه برای درختان خرما ستون هایی قرار می دادند تا بر اثر زیادی محصول خرما ، شاخه ها و درختان خرما نشکند ، و شعبان از این جهت نامیده شده است که قبیله ها در آن از یکدیگر پراکنده و جدا می شدند ، و رمضان از این جهت نامیده شده است که در آن ، فصل های سال به شدت گرما می رسند ، و شوال بدین جهت نامیده شده است که شتر ، دم خود را برای زدن بالا می برد (کنایه از آمادگی عرب ها برای ضربه زدن به یکدیگر) ، و ذی قعده به این سبب نامیده شده است که مردم در این ماه به خاطر حرمت جنگ و خون ریزی ، خانه نشین می شوند ، و ذی الحجّه بدین سبب نامیده شده است که عرب ها در این ماه ، به حجّ خانه خدا می پرداختند . و اما نخستین ماه سال ، ماه محرم است .

صفر به معنای خالی نیز آمده است . ممکن است علت نامگذاری این ماه بدین جهت باشد که عرب ها پس از تحمل سه ماه حرام و خودداری از قتل و غارت و خون ریزی ، با آغاز ماه صفر به جنگ و غارتگری می پرداختند و روستانشینان و ساکنان کم جمعیت بادیه ها از ترس هجوم غارتگران و جنایتکاران ، اسباب و اثاث خویش را جمع کرده و به جاهای امن

کوچ می نمودند و روستاها و بادیه های خود را خالی می کردند .