تفسیر مردان (آیاتُ الرِّجالِ فِی الْقُرآن) بررسیمجموعه‌آیات مربوط به «مردان» درقرآن کریم «جلد دوم» صفحه 115

پناهگاهي به نام غار

الف و لام در كلمه « اَلْكَهْفِ » شايد اشاره به اين باشد كه آن‌ها غار معيني را در نقطه دور دستي در نظر گرفته بودند كه اگر تبليغات توحيديشان به ثمر نرسد براي نجات خود از آن محيط آلوده و تاريك به آن غار پناه برند. « كهف » كلمه پر مفهومي است كه همان بازگشت به ابتدايي‌ترين نوع زندگي بشر را به‌خاطر مي‌آورد ، محيطي كه در آن نور و روشنايي نيست و شب‌هاي تاريك و سردش يادآور دردهاي جانكاه انسان‌هاي محروم‌است ، نه‌از زرق‌و برق‌دنياي‌مادي درآن خبري‌است، نه‌از بستر نرم و زندگي مرفه. مخصوصا با توجه به آن‌چه در تواريخ نقل شده كه اصحاب كهف وزيران و صاحب‌منصبان بزرگ شاه بودند كه بر ضد او و آيينش قيام كردند روشن مي‌شود كه گذشتن از آن زندگي پر ناز و نعمت و ترجيح غارنشيني بر آن تا چه حد شهامت و گذشت و همت و وسعت روح مي‌خواهد ؟ ولي در آن غار تاريك و سرد و خاموش و احيانا خطرناك از نظر حمله حيوانات موذي، يك دنيا نور و صفا و توحيد و معنويت بود. آري اين‌جوانمردان مُوَحِّد آن دنياي آلوده را كه باتمام وسعتش زندان جانكاهي بود ترك گفتند و به غار خشك و تاريكي كه ابعادش همچون فضايي بي‌كران مي‌نمود

تفسير مردان (139)

روي آوردند. درست همچون يوسف پاكدامن كه هرچه به او اصرار كردند اگر تسليم هوس‌هاي سركش همسر زيباي عزيز مصر نشوي ، زندان تاريك و وحشتناك در انتظار تو است ، او بر استقامتش افزود و سرانجام اين جمله عجيب را به پيشگاه خداوند عرضه داشت : « رَبِّ السِّجْنُ اَحَبُّ اِلَيَّ مِمّا يَدْعُونَني اِلَيْهِ وَ اِلاّ تَصْرِفْ عَنّي كَيْدَهُنَّ اَصْبُ اِلَيْهِنَّ : پروردگارا ! زندان با آن‌همه دردهاي جانكاهش نزد من از اين آلودگي كه مرا به آن دعوت مي‌كنند ، محبوب‌تر است و اگر وسوسه‌هاي آن‌ها را از من دفع نكني من در دام آن‌ها گرفتار خواهم شد » ( 32 / يوسف ) .

شرح آيه از تفسير مجمع‌البيان

«اِعْتِــزال»: كنـــــاره‌گيــــري كـــردن.

در آيــه مــورد بحث تصميــم دليــرانه و خردمندانه آنان را ترسيم مي‌كند كه به يكــديگــر گفتنــد:

وَ اِذِ اعْتَــزَلُْتمُــوهُمْ وَ مــا يَعْبُدُونَ اِلاَّ اللّهَ

هنگامي كه از اين جامعه و مــردم شــرك‌گرا و آنچه را جز خدا مي‌پرستند كناره‌گيري كرديد...

به باور «اِبن عَبّاس»، اين بيان از بزرگ گروه و رهبر آنان، «تَمْليخا» است كه به آنان گفت: دوستان! هنگامي كه از شرك‌گرايان و بيدادپيشگان و خدايان دروغين آنان كناره گرفتيد و به پرستش خــداي هستــي بســان گذشته همت گماشتيد در اين راه پــايــداري بــورزيد و هــرگــز بــراي او شـريـك و همتـايي نگيريد.