تفسیر مردان (آیاتُ الرِّجالِ فِی الْقُرآن) بررسیمجموعه‌آیات مربوط به «مردان» درقرآن کریم «جلد دوم» صفحه 13

رابطه تقسيم ارزاق و تلاش براي زندگي

وَ ما مِنْ داآبَّةٍ فِي الاَْرْضِ اِلاّ عَلَي اللّهِ رِزْقُها وَ يَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَ مُسْتَوْدَعَهاكُلٌّ فِي كِتابٍ مُبينٍ

هيچ جنبنده‌اي در زمين‌نيست مگر اين‌كه روزي‌او بر خدا است، او قرارگاه و محل‌نقل و انتقــالش را مي‌دانــد ، همه اين‌ها در كتاب آشكاري ( لوح محفوظ ) ثبت است. (6 / هود)

شرح آيه از تفسير نمونه

گرچه « دابَّةٍ » از ماده « دَبيب » به معني آهسته راه‌رفتن و قدم‌هاي كوتاه برداشتن است ، ولي از نظر مفهوم لغوي هرگونه جنبنده‌اي را شامل مي‌شود اما گاهي به خصوص اسب و يا هر حيوان سواري اطلاق مي‌گردد و روشن است كه در آيه مورد بحث تمام موجودات زنده و همه جنبندگان را شامل مي‌شود . «رِزْق» به معني عطاء و بخشش مستمر است و از آن جا كه روزي الهي عطاي مستمر او به موجودات است به آن رزق گفته‌مي‌شود . اين نكته نيز لازم به تذكر است كه مفهوم آن تنها در نيازهاي مادي خلاصه نمي‌شود بلكه هرگونه عطاي مادّي و معنوي را شامل مي‌گردد ، لذا مي‌گوييم: « اَللّهُمَّ ارْزُقْني عِلْما تامّا: خداوندا علم كامل به من روزي كن » و يا مي‌گوييم: «اَللّهُمَّ ارْزُقْنِي الشَّهادَةَ في سَبيلِكَ: خداوندا شهادت در راهت را نصيب من بگردان » . البته در آيه مورد بحث ممكن است نظر بيشتر روي ارزاق مادي بوده باشد، هرچند اراده مفهوم عامّ نيز چندان بعيد نيست . «مُسْتَوْدَعَ» و «وَديعَة» از يك مادّه است و در اصل به معني رهاكردن چيزي است . و از آن‌جاكه امورناپايدار رها مي‌شوند و به حالت اول بازمي‌گردند، به هر امر ناپايدار، « مُسْتَوْدَع » گفته مي‌شود، وَديعَة را نيز به‌خاطر اين‌كه سرانجام بايد محل خود را رها كند و به صاحب اصلي بازگردد وديعه گفته‌اند . در حقيقت آيه فوق مي‌گويد : تصور نشود كه خداوند تنها به جنبندگاني كه در جايگاه اصلي قرار دارند روزي مي‌بخشد و به اصطلاح سهميه آن‌هارا در خانه‌هايشان مي‌آورند ، بلكه هركجا باشند و در هر وضع و شرايطي قرارمي‌گيرند و

(20) آياتُ‌الرِّجالِ فِي‌الْقُرْآن

هم‌از تمام نقاطي‌كه به آن نقل و مكان مي‌كنند ، باخبر است . از حيوانات غول پيكر دريايي گرفته تا جنبندگان بسيار كوچكي كه به زحمت به چشم ديده مي‌شوند هريك مناسب حالشان آن‌چه را لازم دارند مقرر كرده است . اين روزي به اندازه‌اي حساب شده و مناسب حال موجودات است كه از نظر « كميّت » و « كيفيّت » كاملاً منطبق بر خواسته‌ها و نيازهاي آن‌ها است ، حتي غذاي كودكي كه در رحم مادر است ، هرماه بلكه هر روز ، با ماه و روز ديگر تفاوت دارد ، هرچند ظاهرا يك نوع خون بيشتر نيست و نيز كودك در دوران شيرخوارگي با اين‌كه ظاهرا ماه‌هاي پي در پي غذاي واحدي دارد ، اما تركيب اين شير هر روز با روز ديگر متفاوت است . « كِتابٍ مُبينٍ » به معني نوشته آشكار است و اشاره به‌مرحله‌اي از علم وسيع پروردگار مي‌باشد كه گاهي از آن تعبير به « لوح محفوظ » مي‌شود . ممكن است اين تعبير اشاره به اين باشد كه هيچ‌كس نبايد براي به دست آوردن روزي خود كمترين نگراني به خويش راه دهد و تصوركند ممكن‌است درگرفتن سهم خويش، به اصطلاح ، از قلم بيفتد ، چرا كه نام همگي در كتاب آشكاري ثبت است ، كتابي كه همه را احصاء كرده و آشكارا بيان مي‌كند . آيا اگر در يك مؤسسه نام تمام كارمندان و كاركنان به روشني ثبت شده باشد احتمال از قلم افتادن كسي مي‌رود ؟

در مــورد « رِزْق » بحث‌هــاي مهمــي اســت كــه قسمتــي از آن را در ايــن‌جــا از نظــر مي‌گـــذرانيــم :

1 ـ « رزق » به معني بخشش مستمر و متداوم است اعم ازاين‌كه مادّي باشد يا معنوي ، بنابراين هرگونه بهره‌اي را كه خداوند نصيب بندگان مي‌كند از مواد غذايي و مسكن و پوشاك و يا علم و عقل و فهم و ايمان و اخلاص به همه اين‌ها رزق گفته مي‌شود و آن‌ها كه مفهوم اين كلمه را محدود به جنبه‌هاي مادّي‌مي‌كنند ، توجه به موارد استعمال آن دقيقا ندارند ، قرآن درباره شهيدان راه حق مي‌گويد « بَلْ اَحْياءُ عِنْدَ رَبِّهُمْ يُرْزَقُونَ : آن‌ها زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزي مي‌برند » ( 169 / آل عمران )

تفسير مردان (21)