تفسیر مردان (آیاتُ الرِّجالِ فِی الْقُرآن) بررسیمجموعه‌آیات مربوط به «مردان» درقرآن کریم «جلد دوم» صفحه 133

به زودي داستان هجرت اين گروه از مردان با شخصيت درآن محيط ، در همه جا پيچيد و شاه جبار سخت برآشفت ، نكند هجرت يا فرار آن‌ها مقدمه‌اي براي بيداري و آگاهي مردم گردد و يا به مناطق دور و نزديك بروند و به تبليغ آيين توحيد و مبارزه با شرك و بت‌پرستي بپردازند. لذا دستور داد مأموران مخصوص همه‌جا به جستجوي آن‌ها بپردازند و اگر ردپايي يافتند آنان را تا دستگيريشان تعقيب كنند و آن‌ها را به مجازات برسانند. اما هرچه بيشتر جستند كمتر يافتند و اين خود معمايي براي مردم محيط و نقطه عطفي در سازمان فكر آن‌ها شد و شايد همين امر كه گروهي از برترين مقامات مملكتي پشت‌پا بر همه مقامات مادي بزنند و انواع خطرات راپذيراگردند سرچشمه بيداري و آگاهي براي گروهي از مردم شد. ولي به هرحال داستان اسرار آميز اين گروه در تاريخشان ثبت گرديد و از نسلي به نسل ديگر انتقال يافت و صدها سال بر اين منــوال گذشت .... اكنون به سراغ مأمور خريد غذا برويم و ببينيم بر سر او چه آمد ، او وارد شهر شد ولي دهانش از تعجب بازماند ، شكل ساختمان‌ها به كلي

تفسير مردان (159)

دگرگون شده ، قيافه‌ها همه ناشناس ، لباس‌هاطرز جديدي پيدا كرده و حتي طرز سخن گفتن و آداب و رسوم مردم عوض شده است ، ويرانه‌هاي ديروز تبديل به قصـرها و قصرهاي ديروز به ويرانه‌ها مبدل گرديد. شايد در يك لحظه كوتاه فكر كرد هنوز خواب است و آن‌چه مي‌بيند رؤيا است ، چشم‌هاي خود را به‌هم مي‌مالد اما متوجه مي‌شود آن‌چه را مي‌بيند عين واقعيتي عجيب و باورناكردني است .او هنوز فكر مي‌كند خوابشان در غار يك روز يا يك نيمه‌روز بوده است پس اين‌همه دگرگوني چرا؟ اين‌همه تغييرات در يك روز چگونه امكان‌پذير است. از سوي ديگر قيافه‌او براي‌مردم نيز عجيب و نامأنوس است ، لباس او ، طرز سخن گفتن او و چهره و سيماي او ، همه براي آن‌هاتازه است و شايد اين وضع نظر عده‌اي را به سوي او جلب كرد و به دنبالش روان شدند. تعجب او هنگامي به نهايت رسيد كه دست در جيب كرد تا بهاي غذايي را كه خريده بود بپردازد ، فروشنده چشمش به سكه‌اي كه به 300 سال قبل و بيشتر تعلق داشت و شايد نام « دَقْيانُوس » شاه جبار آن زمان بر آن نقش بود ، هنگامي كه‌توضيح خواست ، او در جواب گفت : تازگي اين سكه را بـه‌دست آورده‌ام. كم كم از قراين احوال بر مردم مسلم شد كه اين مرد يكي از گروهي‌است كه نامشان را درتاريخ 300 سال قبل خوانده‌اند و در بسياري از محافل سرگذشت اسرارآميزشان مطرح بوده است. و خود او نيز متوجه شد كه او و يارانش در چه خواب عميق و طولاني فرورفته بودند. اين مسأله مثل بمب در شهر صدا كرد و زبان به زبان در همه‌جا پيچيد. بعضي از مورخان مي‌نويسند در آن ايام زمامدار صالح و موحدي بر آن‌ها حكومت مي‌كرد ، ولي هضم مسأله معاد جسماني و زنده شدن مردگان بعد از مرگ براي مردم آن محيط مشكل‌بود جمعي از آن‌ها نمي‌توانستند باوركنند كه انسان‌بعد ازمردن به زندگي بازمي‌گردد ، اما ماجراي خواب اصحاب كهف دليل دندان شكني شد براي آن‌ها كه طرفدار معـاد جسمـاني بـودند. و لذا قرآن مي‌گويد : «همان گونه كه آن‌ها را به خواب فرو برديم ازآن خواب‌عميق و طولاني بيداركرديم و مردم‌را متوجه‌حالشان نموديم تا

(160) آياتُ‌الرِّجالِ فِي‌الْقُرْآن

بدانند وعـده رستاخيز خداوند حق است : وَ كَذلِكَ اَعْثَرْنا عَلَيْهِمْ لِيَعْلَمُوا اَنَّ وَعْدَ اللّهِ حَقٌّ ». « و در پايان جهان و قيام قيامت شكي نيست : وَ اَنَّ السّاعَةَ لا رَيْبَ فيهـا ». چرا كه اين خواب طولاني كه صدها سال به طول انجاميد بي‌شباهت به مرگ نبود و بيدارشدنشان همچون رستاخيز ، بلكه مي‌توان گفت اين خواب و بيداري از پاره‌اي جهات از مردن و بازگشتن به حيات ، عجيب‌تر بود ، زيرا صدها سال بر آن‌ها گذشت درحالي كه بدنشان نپوسيد ، درحالي كه نه غذايي خوردند و نه آبي نوشيدند ، در اين مدت طولاني چگونه زنده ماندند؟ آيا اين دليل بر قدرت خدا بر هرچيز و هركار نيست ؟ حيات بعد از مرگ با توجه به چنين صحنه‌اي مسلما امكان‌پذير نيست. بعضي از مورخان نوشته‌اند كه مأمور خريد غذا به سرعت به غار بازگشت و دوستان خود را از ماجرا آگاه ساخت ، همگي در تعجب عميق فرورفتند و از آن‌جاكه احساس مي‌كردند همه فرزندان و برادران و دوستان را از دست داده‌اند و هيچ‌كس از ياران سابق آن‌ها زنده نمانده ، تحمل اين زندگي براي آن‌ها سخت و ناگوار بود ، از خدا خواستند كه چشم از اين جهان بپوشند و به جوار رحمت حق منتقل شوند و چنين شد. آن‌ها چشم‌ازجهان پوشيدند و جسدهاي‌آن‌هادرغار مانده بود كه مردم به سراغشان‌آمدند. « در اين‌جا نزاع و كشمكش بين طرفداران مسأله معاد جسماني و مخالفان آن‌ها درگرفت . مخالفان سعي داشتند كه مسأله خواب و بيداري اصحاب كهف به زودي به دست فراموشي سپرده شود و اين دليل دندان‌شكن را از دست موافقان بگيرند ، لذا پيشنهــاد كــردنــد در غــار گـرفته شود ، تا براي هميشــه از نظر مردم پنهان گردند » « اِذْ يَتَنازَعُونَ بَيْنَهُمْ اَمْرَهُمْ فَقالُواابْنُوا عَلَيْهِمْ بُنْيانا ». و براي خاموش كردن مردم مي‌گفتند زياد از آن‌ها سخن نگوييد ، آن‌ها سرنوشت اسرارآميزي داشتند كه « پروردگارشان از وضع آن‌ها آگاه‌تر است : رَبُّهُمْ اَعْلَمُ بِهِمْ ». بنابراين داستان آن‌ها را رها كنيد و به حال خودشان واگذاريد. درحالي كه « مؤمنان راستين كه از اين امر آگاهي يافته بودند و آن را سند زنده‌اي براي اثبات رستاخيز به مفهوم حقيقيش مي‌دانستند ، سعي داشتند اين

تفسير مردان (161)

داستان هرگز فراموش نشود و لذا گفتند : ما در كنار مدفن آن‌ها مسجد و معبدي مي‌سازيم » تا مردم ياد آن‌ها را از خاطره‌ها هرگز نبرند، به علاوه از روح پاك آن‌ها استمــداد طلبنــد « قــالَ الَّــذيــنَ غَلَبُــوا عَلــي اَمْــرِهِــمْ لَنَتَّخِــذَنَّ عَلَيْهِــمْ مَسْجِــدا » .

مسجـد در كنار آرامگاه و ايجاد بناي يادبود

ظاهر تعبير قرآن اين است كه اصحاب كهف سرانجام بدرود حيات گفتند و به خاك سپرده شدند و كلمه « عَلَيْهِمْ » شاهد اين مدعااست ، سپس علاقه‌مندان به آن‌ها تصميم گرفتند معبدي در كنار آرامگاه آنان بســازنــد ، قــرآن اين مــوضــوع را در آيــات فوق با لحن موافقي آورده است و اين نشان مي‌دهد كه ساختن معبد به احترام قبــور بــزرگان دين نه تنها حرام نيست ، آن‌چنان كه وهابي‌ها مي‌پندارند ، بلكه كار خــوب و شــايسته‌اي است. اصولاً بناهاي يادبود كه خاطره افراد برجسته و با شخصيت را زنده مي‌دارد هميشه در ميان مردم جهان بوده و هست و يك نوع قدرداني از گذشتگان و تشويق براي آيندگان در آن كار نهفته است ، اسلام نه تنها از اين كار نهي نكرده بلكه آن را مجاز شمرده است. وجود اين‌گونه بناها يك سند تاريخي بر وجود اين شخصيت‌ها و برنامه و تاريخشان است ، به همين دليل پيامبران و شخصيت‌هايي كه قبر آن‌ها متروك مانده تاريخ آن‌ها نيز مـورد ترديد و استفهام قرار گرفته است. اين نيز واضح است كه اين‌گونه بناها كم‌ترين منافاتي با مسئله توحيد و اختصاص پرستش به « اللّه » نــدارد ، زيــرا « احتــرام » ، مطلبـي است و « عبادت » و پرستش مطلبي ديگر .

(162) آياتُ‌الرِّجالِ فِي‌الْقُرْآن