تفسیر مردان (آیاتُ الرِّجالِ فِی الْقُرآن) بررسیمجموعه‌آیات مربوط به «مردان» درقرآن کریم «جلد دوم» صفحه 144

(172) آياتُ‌الرِّجالِ فِي‌الْقُرْآن

در بيان كارهاي آينده از لفظ «انشاءاللّه استفاده كنيد

وَ لا تَقُولَنَّ لِشَيْ‌ءٍ اِنّي فـاعِـلٌ ذلِكَ غَدا

و هرگز نگو من فردا كـاري انجــام مي‌دهم. (23 / كهف)

اِلاّ اَنْ يَشــاءَ اللّــهُ وَ اذْكُــرْ رَبَّــكَ اِذا نَسيــتَ وَ قُــلْ عَســي اَنْ يَهْــدِيَــنِ رَبّــي لاَِقْــرَبَ مِـــنْ هــذا رَشَـــدا

مگر اين‌كه خدا بخواهد و هرگاه فراموش كردي ( جبران نما )و پروردگارت رابه‌خاطر بياور و بگــو اميــدوارم كه پــروردگــارم مـرا به راهي روشن‌تر از اين هدايت كند. (24 / كهف)

شرح آيه از تفسير نمونه

يعني در رابطه با اخبار آينده و تصميم بر انجام كارها، حتما جمله « اِنْشاءَاللّه‌ُ » را اضافه كن ، چرا كه اولاً تو هرگز مستقل در تصميم‌گيري نيستي و اگر خدا نخواهد هيچ‌كس توانايي بر هيچ‌كار را ندارد، بنابراين‌براي اين‌كه ثابت‌كني نيروي‌تو از نيروي لايزال او است و قدرتت وابسته به‌قدرت‌او جمله « اِنْشاءَاللّه » ( اگر خدابخواهد ) راحتما به سخنت اضافه كن. ثانيا خبر دادن قطعي براي انسان كه قدرتش محدود است و احتمال ظهور موانع مختلف مي‌رود صحيح و منطقي نيست و چه بسا دروغ از آب درآيد ، مگر اين‌كه با جمله « اِنْشاءَاللّه » همراه باشد. شأن نزولي كه در مورد اين آيات نقل شده است نيز تفسير فوق را تاييد مي‌كند ، زيرا پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله بدون ذكر اِنْشاءَاللّه به كساني كه پيرامون اصحاب كهف و مانند آن سؤال كرده بودند قول‌توضيح و جواب داد، به‌همين‌جهت مدتي وحي‌الهي به تأخير افتاد، تابه‌پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله در اين زمينه هشدار داده‌شود و سرمشقي براي همه مـردم باشد . سپس در تعقيب اين جمله، قرآن مي‌گويد : « وَاذْكُرْ رَبَّكَ اِذا نَسيتَ ». اشاره به اين‌كه اگر به خاطر فراموشي جمله «انشاءاللّه را به سخناني كه از آينده خبر مي‌دهي نيفزايي هر موقع به يادت آمد فورا جبران كن و بگو انشاء اللّه ، كه اين كار گذشته را جبران خواهد كرد. از پاره‌اي از روايات استفاده مي‌شود كه اگر كسي سخني را در ارتباط با آينده بدون انشاءاللّه بگويد

تفسير مردان (173)

خدا او را به خودش وامي گذارد و از زير چتر حمايتش بيرون مي‌برد .(1) در حديثي از امام صادق مي‌خوانيم : امام دستور داده‌بود نامه‌اي‌بنويسند ، هنگامي كه نامه پايان يافت و به خدمتش دادند ملاحظه كرد ، انشاءاللّه در آن نبود ، فرمود : « كَيْفَ رَجَوْتُمْ اَنْ يَتِمَّ هذا وَ لَيْسَ فيهِ اسْتِثْناءٌانْظُرُوا كُلَّ مَوْضِعٍ لايَكُونُ فيهِ اسْتِثْناءٌ فَاسْتَثْنُوا فيهِ : شما چگونه اميدوار بوديد كه اين نامه ( يا اين كار ) به پايان برسد درحالي كه انشاءاللّه در آن نيست ، نگاه كنيد درهرجاي آن نيست بگـذاريد ». در آيه فوق خوانديم خداوند به پيامبرش مي‌گويد : « هنگامي كه خدا را فراموش كردي و بعد متذكر شدي ياد او كن » .(2) اشاره به اين‌كه اگر تكيه بر مشيّت او با جمله انشاءاللّه نكردي هرگاه به خاطرت آمد جبران نما. در احاديث و روايات متعددي كه در تفسير آيه فوق از اهل‌بيت عليهم‌السلام نقل شده ، نيز روي اين مسأله تأكيد گرديده است كه حتّي پس از گذشتن يك سال نيز به خاطرتان آمد كه ان شاء اللّه نگفته‌ايدگذشته را جبران‌نماييد.(3) اكنون اين‌سؤال پيش مي‌آيد كه نسيان مگر براي پيامبر ممكن است درحالي كه اگر نسيان به فكر او راه يابد مردم به‌گفتار و اعمال‌او اعتمادكامل نمي‌توانندداشته باشند و همين‌است‌دليل‌معصوم‌بودن‌پيامبران و امامان ازخطا و نسيان‌حتّي‌در موضوعات. اما باتوجه به‌اين‌كه در بسياري از آيات قرآن ديده‌ايم روي سخن به‌پيامبران است امامقصود و منظور توده‌مردم‌هستند ، پاسخ اين سؤال روشن مي‌شود و طبق ضرب‌المثل عرب‌از باب «اِيّاكَ اَعْني وَ اسْمَعي ياجارَهُ» است‌يعني «روي سخنم با تواست اي كسي‌كه نزد من‌هستي اما همسايه، توبشنو». (4)