تفسیر مردان (آیاتُ الرِّجالِ فِی الْقُرآن) بررسیمجموعه‌آیات مربوط به «مردان» درقرآن کریم «جلد دوم» صفحه 16

آن روز كه ( قيامت ) فرا رسد هيچ‌كس جز به اجازه او سخن نمي‌گويد گروهي از آن‌ها شقــاوتمنــدنــد و گــروهي سعـادتمنـد ( گروهي بدبختند و گروهي نيكبخت ). (105 / هود)

شرح آيه از تفسير نمونه

« سَعيد » از ماده « سعادت » به معني فراهم بودن اسباب نعمت و « شَقِيّ » از ماده « شقاوت » به معني فراهم بودن اسباب گرفتاري و مجازات و بلا است. گاه چنين تصور مي‌شود اين آيه كه دليل بر سخن گفتن مردم در آن روز به اجازه پروردگار است، با آياتي كه مطلقا نفي تكلم مي‌كند منافات دارد ، مانند آيه 65 سوره يس : « اَلْيَوْمَ نَخْتِمُ عَليآ اَفْواهِهِمْ وَ تُكَلِّمُنآ اَيْديهِمْ وَ تَشْهَدُ اَرْجُلُهُمْ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ : امروز بر دهان آن‌ها مهر مي‌نهيم و به جاي آن دستهايشان سخن مي‌گويند و پاهايشان گواهي مي‌دهند به كارهايي كه انجام داده‌اند » و در آيه 35 سوره مرسلات مي‌خوانيم : «هذا يَوْمٌ لا يَنْطِقُونَ: امروز روزي است كه آن‌ها سخن نمي‌گويند ». بهتر آن است كه در پاسخ سؤال مربوط به تناقض ظاهري آيات مربوط به تكلم همان جوابي را بگوييم كه بسياري از مفسران گفته‌اند و آن اين‌كه : مردم در آن روز مراحل مختلفي را مي‌پيمايند كه هر مرحله ويژگي‌هايي دارد ، در پاره‌اي از مراحل هيچ‌گونه پرسش و سؤالي از آن‌ها نمي‌شود و حتي مهر بر دهانشان مي‌نهند ، فقط اعضاي پيكرشان كه آثار اعمال را در خود حفظ كرده‌اند با زبان بي‌زباني سخن مي‌گويند ، اما در مراحل ديگر قفل از زبانشان برداشته مي‌شود و به اذن خداوند به سخن مي‌آيند و به گناهان خود اعتراف مي‌كنند و خطاكاران يكديگر را مـلامت مـي‌نماينـد بلكه سعي دارند گناه خويش را بر گردن ديگري نهند. به هر حال در پايان آيه اشاره به تقسيم همه مردم به دو گروه كرده مي‌گويد : « گروهي در آن‌جا شقي و گروهي سعيدند ، گروهي خوش بخت و گروه ديگري بدبختند » ( فَمِنْهُمْ شَقِيٌّ وَ سَعيدٌ ). سعيدها در آن جهان همان نيكوكاراني هستند

(26) آياتُ‌الرِّجالِ فِي‌الْقُرْآن

كه در لابلاي انواع نعمت‌ها جاي آن‌ها است و شقاوتمندان همان بدكاراني هستند كه در دل دوزخ در انواع مجازات‌ها گرفتارند. اين شقاوت و آن سعادت چيزي جز نتيجه اعمال و كردار و گفتار و نيات انسان دردنيانيست.

شرح آيه از تفسير مجمع‌البيان

«شِقاء»: تيره بختي و نيك‌بختي ضد آن است.

چگونگي سخن گفتن مردم در روز رستاخيز

از آيه مورد بحث چنين دريافت مي‌گردد كه در روز رستاخيز، تنها به اذن و فرمان او سخن گفته مي‌شود و نه بدون اجازه او؛ در حالي كه از آيات ديگري دريافت مي‌گــردد كــه در آن روز كســي سخن بر زبان نمي‌آورد و از كسي پرس و جو نمي‌شـود. براي نمونه:

قرآن در اين مورد مي‌فرمايد: هذا يَوْمٌ لايَنْطُقُونَ وَ لايُؤْذَن لَهُمْ فَيَعْتذزِرُونَ(1) روز رستــاخيــز، روزي است كــه مــردم، دم نمي‌زنند و به آنان اجازه داده نمي‌شود تا پــوزش بخــواهنــد.