تفسیر مردان (آیاتُ الرِّجالِ فِی الْقُرآن) بررسیمجموعه‌آیات مربوط به «مردان» درقرآن کریم «جلد دوم» صفحه 378

چرا كه ذات پاك و بي‌همتاي خدا به حال بندگانش دانا و در آفرينش و تدبير امور هستي تـوانـاست.

(410) آياتُ‌الرِّجالِ فِي‌الْقُرْآن

اي انسان به پدر و مادر نيكي كن !

وَ وَصَّيْنَا الاِْنْسانَ بِوالِدَيْهِ اِحْسانا حَمَلَتْهُ اُمُّهُ كُرْهاوَ وَضَعَتْهُ كُرْها وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْرا حَتّي اِذا بَلَغَ اَشُدَّهُ وَ بَلَغَ اَرْبَعينَ سَنَةً قالَ رَبِّ اَوْزِعْني اَنْ اَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتي اَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَ عَلي والِدَيَّ وَ اَنْ‌اَعْمَلَ صالِحا تَرْضيـهُ وَ اَصْلِحْ لي في ذُرِّيَّتي اِنّي تُبْـتُ اِلَيْـكَ وَ اِنّـي مِنَ الْمُسْلِمينَ

ما به انسان توصيه كرديم كه به پدر و مادرش نيكي كند ،مادرش او را با ناراحتي حمل مي‌كند و با ناراحتي بر زمين‌مي‌گذارد و دوران حمل و از شير بازگرفتنش، سي‌ماه است، تا زماني‌كه به‌كمال قــدرت و رشــد بــرســد و به چهــل ســالگــي وارد گــردد، مي‌گـــويــد: پروردگارا! مرا توفيق ده تا شكر نعمتي را كه به من و پدر و مادرم دادي ، به‌جا آورم و عمل صــالحــي انجــام دهــم كه از آن خشنــود باشي و فــرزنــدان مرا صــالــح كن، من به‌ســوي تو بازمي‌گــردم و توبـه مي‌كنــم و مـن از مسلمينـم. (15 / احقاف)

شرح آيه از تفسير نمونه

« وَصِيَّـة » و « تَوْصِيَـة » به معني مطلق سفارش است و مفهوم آن منحصربه سفارش‌هاي مربوط به بعد از مرگ نيست ، لذا جمعي در اين‌جا آن را به معني " امر و دستورو فرمان" تفسيركرده‌اند. «اَوْزِعْني» از ماده « ايزاع » است كه به چند معني آمده ؛ توفيق ، الهام‌كردن ، ايجاد عشق و علاقه و بازداشتن از انحراف. «مادر» درطول اين‌سي ماه، بزرگ‌ترين‌ايثار و فداكاري‌را درموردفرزندش انجام مي‌دهد. از نخستين روزهاي انعقاد نطفه ، حالت مادر دگرگون مي‌شود و ناراحتي‌ها پشت سر يكديگر مي‌آيد ، حالتي كه به حالت « ويار » ناميده مي‌شود و يكي از سخت‌ترين حالات مادر است ، روي مي‌دهد و پزشكان مي‌گويند : بر اثر كمبودهايي است كه در جسم مادر به خاطر ايثار به فرزند رخ مي‌دهد. هرقدر جنين رشد و نمو بيشتري مي‌كند، مواد بيشتري از شيره جان مادر مي‌گيرد و حتي روي استخوان‌ها و اعصاب او اثر مي‌گذارد، گاه خواب و خوراك و استراحت و آرامش را از او مي‌گيرد و در آخر دوران حمل ، راه رفتن و حتي نشست و برخاست براي او مشكل مي‌شود اما با صبر و حوصله تمام و به عشق فرزندي كه به زودي چشم به دنيا مي‌گشايـد و بـر روي مادر لبخند مي‌زند ، تمام

تفسير مردان (411)

اين ناملايمات را تحمل مي‌كند. دوران وضع حمل كه يكي از سخت‌ترين لحظات زندگي مادر است ، فرامي‌رسد تا آن‌جاكه گاه مادر، جانش‌را برسر فرزند مي‌نهد. به هر حال بار سنگيني را بر زمين گذارده ، دوران سخت ديگري شـروع مي‌شود ، دوران مراقبت دائم و شبـانه‌روزي از فرزند ، دوراني كه بايد به تمام نيازهاي كودكي پاسخ گويد كه هيچ‌گونه قدرت بر بيان نيازهاي خود ندارد ، اگر دردي دارد ، نمي‌تواند محل درد را تعيين‌كند و اگر ناراحتي از گرسنگي و تشنگي و گرما و سرما دارد، قادر به‌بيان آن نيست ، جز اين‌كه ناله سر دهد و اشك ريزد و مادر بايد با كنجكاوي و صبر و حوصله تمام ، يك‌يك اين نيازها را تشخيص دهد و برآورده كند. نظافت فرزند در اين دوران ، مشكلي طاقت‌فرسا است و تأمين غذاي او كه از شيره جان مادر گرفته مي‌شود، ايثاري بزرگ است. بيماري‌هاي مختلفي كه در اين دوران دامان نوزاد را مي‌گيرد و مادر بايد با شكيبايي فوق‌العاده به مقابله با آن‌ها برخيزد ، مشكل ديگري است. اين‌كه قرآن در اين‌جا تنها از ناراحتي‌هاي مادر سخن به ميان آورده و از پدر ، سخني نگفته ، به خاطر عدم اهميت آن نيست ، چراكه پدر نيز در بسياري از اين مشكلات ، شريك مـادر اسـت ، ولي چون مادر سهم بيشتري دارد ، بيشتر روي او تكيه شده است. در حديثي آمده است كه مردي نـزد رسـول خـدا صلي‌الله‌عليه‌و‌آله آمـد و عـرض كـرد : «مَنْ اَبُرُّ؟ قالَ: اُمَّكَ ، قالَ : ثُمَّ مَنْ ؟ قالَ : اُمَّكَ ، قالَ : ثُمَّ مَنْ ؟ قالَ : اُمَّكَ ، قالَ : ثُمَّ مَنْ ؟ قالَ : اَباكَ : اي رسول خدا به چه‌كسي نيكي كنم ؟ فرمود : به مـادرت ، عـرض كـرد : بعـد از او به چه كسي؟ فرمود : به مادرت، براي سومين بار عرض‌كرد: بعد از او به چه كسي ؟ باز فرمود: به مادرت و در چهارمين‌بار وقتي اين سؤال را تكراركرد، فرمود: به پدرت » .(1) درحديث ديگري آمده كه مردي، مادر پير و ناتوان خود را بر دوش گرفته بود و به طواف مشغول بود ، در همين هنگام خدمت پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله رسيد ، عرض كرد : « هَلْ اَدَّيْتُ حَقَّها : آيا حق مادرم‌را اين‌سان ادا كرده‌ام »؟ پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله در جواب فرمود : « لا وَ لا بِزَفْرَةٍ

1- « روح المعاني » ، جلد 26 ، صفحه 16 .