تفسیر مردان (آیاتُ الرِّجالِ فِی الْقُرآن) بررسیمجموعه‌آیات مربوط به «مردان» درقرآن کریم «جلد دوم» صفحه 456

فرق « اسـلام » و « ايمان »

طبق اين آيه تفاوت « اسلام » و « ايمان » ، در اين است كه « اسلام » شكل ظاهري قانوني دارد و هر كس شهادتين را بر زبان جاري كند ، در سلك مسلمانان وارد مي‌شود و احكام اسـلام بر او جـاري مي‌گردد. ولـي « ايمـان » يـك امـر واقعـي و باطني است و جايگاه آن قلب آدمي است ، نه زبان و ظاهر او. « اسلام » ممكن است انگيزه‌هاي مختلفي داشته باشد ، حتي انگيزه‌هاي مادي و منافع شخصـي ، ولي « ايمان » حتما از انگيزه‌هاي معنوي ، از علم و آگاهـي ، سرچشمه مي‌گيرد و همان است كه ميوه حيات‌بخش تقوي بر شاخسارش ظاهر مي‌شود. اين همان چيزي است كه در عبارت گويايي از پيغمبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله آمده است : « اَلاِْسْلامُ عَلانِيَّـةٌ ، وَ الاْيمانُ فِي الْقَلْبِ : اسلام امر آشكاري است ، ولي جاي ايمان دل است » .(1) و نيز به همين دليل است كه در بعضي از روايـات مفهـوم « اسلام » منحصر به اقـرار لفظي شمرده شده ، در حالي كه ايمان اقرار تؤام با عمل معرفي شده است ( اَلاْيمانُ اِقْرارٌ وَ عَمَلٌ ، وَالاِْسْلامُ اِقْرارٌ بِلا عَمَلٍ ) .(2) ولي اين تفاوت مفهومي در صورتي است كه اين دو واژه در برابر هم قرار گيرند ، اما هر گاه جدا از هم ذكر شوند ، ممكن است اسلام بر همان چيزي اطلاق شود كه ايمان بر آن

1- « مجمــــــع البيــــــــان » ، جلـــــد 9 ، صفحــــــــه 138 .

2- « كافي » ، جلد 2 ، باب اَنَّ الاِْسْلامَ يُحْقِنُ بِهِ الدَّمُ ، حديث 1 و 2 .

(492) آياتُ‌الرِّجالِ فِي‌الْقُرْآن

اطلاق مي‌شود ، يعني هر دو واژه در يك معني استعمال گردد. سپس در آيه مورد بحث مي‌افزايد: «اگرازخداورسولش اطاعت‌كنيد،ثواب‌اعمالتان‌را به‌طوركامل مي‌دهد و چيزي از پاداش اعمال شما را فروگذار نمي‌كند» (وَ اِنْ تُطيعُوا اللّهَ وَ رَسُولَهُ لا يَلِتْكُمْ مِنْ اَعْمالِكُمْ‌شَيْئا) . چراكه « خداوند غفور و رحيم است » ( اِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَحيمٌ ). «لايَلْتِكُمْ» از ماده « لَيْت » ( بر وزن رَيْب ) به‌معني كم‌گذاردن حق است. جمله‌هاي اخير در حقيقت اشاره به يك اصل مسلم قرآني است كه شرط قبولي اعمال « ايمـان » اسـت ، مي‌گويـد، اگر شمـا ايمـان قلبي به خدا و پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله داشته باشيد كه نشانه آن اطاعت از فرمان خدا و رسول او است ، اعمـال شمـا ارزش مي‌يابــد و خداوند حتي كوچك‌ترين حسنات شما را مي‌پذيرد و پاداش مي‌دهد و حتي به بركت اين ايمان گناهــان شمــا را مي‌بخشــد كه او غفــور و رحيـم است .

شرح آيه از تفسير مجمع‌البيان

«لا يَلِتْكُمْ»: از ريشــــه «لَيْــت» بــه مفهــوم كــم گــذاردن از حــق آمــده اســت.

حقيقت اسلام و ايمان

در آيه مورد بحث در ترسيم تفــاوت ايمــان و اسلام و حقيقت هريك مي‌فرمايد: