تفسیر مردان (آیاتُ الرِّجالِ فِی الْقُرآن) بررسیمجموعه‌آیات مربوط به «مردان» درقرآن کریم «جلد دوم» صفحه 494

به اين ترتيب به زنان و مردان و شهود هشدار مي‌دهد كه از مشكلات حق نهراسند و مجري عدالت باشند و گشايش كارهاي بسته را از خدا بخواهند ، چراكه خداوند تضمين كرده است كه مشكلات پرهيزكاران را بگشايد و آن‌ها را از جايي كه خودشان هم انتظار ندارند ، روزي دهد . خداوند ضمانت كرده كه هر كس بر او توكل نمايد ، درنمي‌ماند و خداوند قادر بر انجام اين ضمانت است. جمله «قَدْ جَعَلَ اللّهُ لِكُـلِّ شَيْ‌ءٍ قَدْرا» اشاره لطيفي است به نظامي كه حاكم بر تشريع و تكوين است ، يعني اين دستورهايي كه خداوند در مورد طلاق و غير آن صادر فرموده ، همه طبق حساب و اندازه‌گيري دقيق و حكيمانه‌اي است ، همچنين مشكلاتي كه در طول زندگي انسان چه در مسأله زناشويي و چه در غير آن رخ مي‌دهد ، هر كدام اندازه و حساب و مصلحت و پاياني دارد ، نبايد به هنگام بروز اين حوادث دستپاچه شوند و زبان به شِكوه بگشايند و يا براي حل مشكلات به بي‌تقوايي‌ها توسل جويند ، بلكه بايد با نيروي تقــوا و خــويشتــن‌داري به جنــگ آن‌هــا رفتــه و حل‌نهــايي را از خدا بخواهند .

ارتبـاط بيـن تقوا و نجات از مشكلات

آيات فوق از اميدبخش‌ترين آيات قرآن مجيد است كه تلاوت آن دل را صفا و جان را نور و ضياء مي‌بخشد ، پرده‌هاي يأس و نااميدي را مي‌درد ، شعاع‌هاي حياتبخش اميد را به قلب مي‌تاباند و به تمام افراد پرهيزگار باتقوا وعده نجات و حل مشكــلات مي‌دهــد. در حــديثــي از ابوذر غفاري نقل شده كه پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله فرمود : « اِنّي لاََعْلَمُ آيَةً لَوْ اَخَذَ بِهَا النّاسُ لَكَفَتْهُمْ ؛ وَ مَنْ يَتَّقِ اللّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا . . . فَمازالَ يَقُولُها وَ

تفسير مردان (537)

يُعيدُها : من آيـه‌اي را مي‌شنـاسـم كه اگـر تمـام انسـان‌ها دسـت به دامن آن زنند، براي حل مشكلات آن‌ها كافي‌است، پس آيه « وَ مَنْ يَتَّقِ اللّهَ » را تلاوت فرمود و بارها آن را تكرار كرد » .(1) و در حديث ديگري از همان حضرت صلي‌الله‌عليه‌و‌آله آمده است : « مَنْ اَكْثَرَ الاِْسْتِغْفارِ جَعَلَهُ اللّـهُ لَهُ مِـنْ كُلِّ هَمٍّ فَرَجا وَ مِنْ كُلِّ ضيقٍ مَخْرَجا : هر كس بسيار استغفار كند ( و لوح دل را از زنگار گنـاه بشويـد ) خدا براي او از هر اندوهي ، گشايشي و از هر تنگنايي ، راه نجاتي قرار مي‌دهد » .(2) جمعي از مفسران گفته‌اند كه اين آيه درباره « عوف بن مالك » نازل شده كه از ياران پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله بود ، دشمنان اسلام فرزندش را اسير كردند ، او به محضر پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله آمد و از اين ماجرا و فقر و تنگدستي شكايت كرد ، ايشان فرمودند : « تقوا را پيشه كن و شكيبا باش و بسيار ذكر " لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه " را بگو » ، او اين كار را انجام داد ، ناگهان درحالي كه در خانه‌اش نشسته بود، فرزندش از درآمد، معلوم‌شدكه ازيك لحظه غفلت دشمن استفاده كرده و فرار نموده است و حتي شتري از دشمن را نيز با خود آورده است ( اين‌جا بود كه آيه فوق نازل شد و از گشايش مشكل اين فرد باتقوا و رسيدن روزي از جايي كه انتظارش را نداشت ، خبر داد ). ذكر اين مطلب نيز لازم است كه هرگز مفهوم آيه اين نيست كه انسان تلاش و كوشش براي زندگي را به دست فراموشي بسپارد و بگويد در خانه مي‌نشينم و تقوا پيشه مي‌كنم و ذكر " لا حَـوْلَ وَ لا قُـوَّةَ اِلاّ بِاللّه " مي‌گويم تا از آن‌جا كه گمان ندارم به من روزي برسد ، نه هرگز مفهوم آيه چنين نيست ، هدف تقوا و پرهيزگاري توأم با تلاش و كوشش است ، اگر با اين حال درها به روي انسان بسته شد ، خداوند گشودن آن‌ها را تضمين فرموده است . و لذا در حديثي مي‌خوانيم كه يكي از ياران امام صادق « عمر بن مسلم » مدتي خدمتش نيامد ، حضرت جوياي حال او شد ، عرض كردند : « او تجارت را ترك گفته و رو به عبادت آورده است » ، فرمود : « واي بر او ، آيا نمي‌داند كسي كه تلاش و طلب روزي را ترك گويد ، دعايش مستجاب نمي‌شود ( اَما

1- « مجمع البيان » ، جلد 10 ، صفحه 306 .

2- « نور الثقلين » ، جلد 5 ، صفحه 357 .

(538) آياتُ‌الرِّجالِ فِي‌الْقُرْآن

عَلِمَ اَنَّ تارِكَ الطَّلَبِ لا يُسْتَجابُ لَهُ ) ». سپس افزود : جمعي از ياران رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌و‌آله وقتي آيه وَ مَنْ يَتَّقِ اللّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ نازل شد ، درها را به روي خود بستند و رو به عبادت آوردند و گفتند : « خداوند روزي ما را عهده‌دار شده » اين جريان به گوش پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله رسيد ، كسي را نزد آن‌ها فرستاد كه : «چرا چنين كرده‌ايد»؟ گفتند : « اي رسول خدا ! چون خداوند روزي ما را تكفل كرده ، ما مشغول عبادت شديم » پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله فرمود : « اَنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذلِكَ لَمْ يُسْتَجَبْ لَهُ عَلَيْكُمْ بِالطَّلَبِ: هر كس چنين كند ، دعايش مستجاب نمي‌شود ، بر شما باد كه تلاش و طلب كنيد » .(1)

مفهـــوم روح توكـــل بــر خـــدا