تفسیر مردان (آیاتُ الرِّجالِ فِی الْقُرآن) بررسیمجموعه‌آیات مربوط به «مردان» درقرآن کریم «جلد دوم» صفحه 526

است كه: و اين در حالي است كه مردم باايمان رو به بارگاه خدا مي‌گويند: پروردگارا نــور و روشنــايي مـا را كامل ساز.

و از ديدگاه برخي منظور اين است كه: وَفِّقْنا لِلطّاعَةِ الَّتي هِيَ سَبَبُ النُّورِ بارخدايا! ما را به انجــام كــار شــايستــه‌اي موفــق دار كه بـاعث نور و روشنايي كامل مي‌گردد.

وَ اغْفِرْ لَنا إِنَّكَ عَلي كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

و گنــاهـانمــان را بيــامرز و بر ما ببخشــاي كه تو بر هر كار و هر چيزي توانايي.

شرايط توبه راستين(1)

نكته بسيار ظريف و دقيق در اين راستا اين است كه هر كار سِتُرْگي داراي شرايط و ويژگي‌هايي متناسب با خود مي‌باشد و به همين دليل اصلاح‌پذيري و اصلاح طلبي و بازگشت به سوي حق و توبه راستين و خالصانه و رعايت مقررات خدا و حقوق مردم نيــز شــرايط ويــژه خود را دارد.

در اين راستاست كه توبه و بازگشت چيزي فراتر از بيان و تكرار واژه‌ها و جمله‌ها و ادّعاهاي رنگارنگ و حتي چيزي فراتر از تحوّل و دگرگوني دل و قلب و مغز و انديشه است و به تحوّل ژرف در سبك و شيوه و ميدان عمل و شرايطي چند نياز دارد كه با فراهم آمدن آن‌ها،به گونه‌اي تحوّل‌آفرين و دگرگونساز مي‌گردد كه توفاني از اعماق جان به راه مي‌اندازد و كران تا كران زندگي و ابعاد وجود توبه‌كار را دگرگون مي‌سازد و راه و رسم او را تغيير مي‌دهد، تا آن جايي كه او را از فرماندهي سپاه بيداد اموي به يار و همــراه اصــلاح شــده و اصــلاح طلــب بــزرگ پــرچمــدار اصلاح طلبي و حقــوق بشــر حسيــن عليه‌السلام تغييــر جهــت و عمل مي بخشد!!

به همين دليل اميرمؤمنان در ترسيم شرايط توبه مي‌فرمايد:

ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ أَتَدْرِي مَا الاِْسْتِغْفَارُ الاِْسْتِغْفَارُ دَرَجَةُ الْعِلِّيِّينَ وَ هُوَ اسْمٌ وَاقِعٌ عَلَي سِتَّةِ مَعَانٍ: أَوَّلُهَا النَّدَمُ عَلَي مَا مَضَي وَ الثَّانِي الْعَزْمُ عَلَي تَرْكِ الْعَوْدِ إِلَيْهِ أَبَداً وَ الثَّالِثُ أَنْ تُوءَدِّيَ إِلَي الْمَخْلُوقِينَ حُقُوقَهُمْ حَتَّي تَلْقَي اللَّهَ أَمْلَسَ لَيْسَ عَلَيْكَ تَبِعَةٌ وَ الرَّابِعُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَي كُلِّ فَرِيضَةٍ