تفسیر مردان (آیاتُ الرِّجالِ فِی الْقُرآن) بررسیمجموعه‌آیات مربوط به «مردان» درقرآن کریم «جلد دوم» صفحه 551

شـأن نـزول

سندي بزرگ بر فضيلت اهل بيت پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله

« ابن عباس » مي‌گويد : حسن و حسين عليهماالسلام بيمار شدند ، پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله با جمعي از ياران بـه عيادتشان آمدند و به علي فرمودند : « اي ابوالحسن! خوب بود نذري براي شفاي فرزندان خود مي‌كردي » ، علـي و فاطمـه عليهاالسلام و فضّه كه خادمه آن‌ها بود ، نذر كردند كه اگر آن‌ها شفا يابند ، سه روز روزه بگيرند ( طبق بعضي از روايات حسن و حسين عليهماالسلام نيز گفتند : ما هم نذر مي‌كنيم روزه بگيريم ). چيزي نگذشت كه هر دو شفا يافتند ، در حــالي كه از نظــر مــواد غذايي ، در مضيقه بودند ، علي سه من جو قرض نمود و فاطمه عليهاالسلام يك‌سوم آن را آرد كرده و نان پخت . در هنگام افطار سائلي بر درِ خانه ايشان آمد و گفت: « اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ اَهْلَ بَيْتِ مُحَمَّد صلي‌الله‌عليه‌و‌آله : سلام‌بر شمااي خاندان محمد صلي‌الله‌عليه‌و‌آله ، مستمندي از مستمندان مسلمين هستم ، غذايي به من بدهيد ، خداوند به شما از غذاهاي بهشتي مرحمت كند » . آن‌ها همگي مسكين را بر خود مقدم داشتند و سهم خود را به او دادند و آن شب جُز آب ننوشيدند. روزدوم را همچنان روزه‌گرفتند و موقع‌افطار وقتي غذا ( نان جوين ) را آماده كرده‌بودند، يتيمي‌بر درِ خانه آمد، آن‌روز نيز ايثاركردند و غذاي‌خود را به‌او دادند ( بار ديگر با آب افطار كردند و روز بعد را نيز روزه گرفتند ). در سومين روز اسيري هنگام غروب آفتاب بر درِ خانه آمــد ، بــاز سهــم غذاي خود رابه او دادند ، صبح كه شد، علي ، دست حسن و حسين عليهم‌السلام را گرفته بود و خدمت پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله آمدند . هنگامي كه پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله آن‌ها را مشاهده كرد ، ديد از شدت گرسنگي مي‌لرزند . فرمود : « اين حالي را كه در شما مي‌بينم ، براي من بسيار گران است » ، سپس برخاست و با آن‌ها حركت كرد . هنگامي كه وارد خانه فاطمه عليهاالسلام شد ، ديد در محراب عبادت ايستاده ، در حالي كه از شدت گرسنگي شكم او به پشت چسبيده و چشم‌هايش به گودي نشسته ، پيامبـر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله

تفسير مردان (593)

نـاراحت شـد . در هميـن وقت جبرئيل نازل گشت و گفت : « اي محمد صلي‌الله‌عليه‌و‌آله ! اين سوره را بگير ، خداوند به خاطر داشتن چنين خانداني به تو تهنيت مي‌گويد » . سپس سوره « انسان » ( هَلْ اَتي ) را بر او خواند ( بعضي گفته‌اند كه از آيه « اِنَّ الاَْبْرار » تا آيه « كـانَ سَعْيُكُـمْ مَشْكُـورا » كه مجموعا هيجده آيه است ، در اين‌جا نازل گشت ). آن‌چه را در بالا آورديم ، نصّ حديثي است كه با كمي اختصار در « الغـدير » به عنوان « قدر مشترك » ميان روايات زيادي كه دراين‌باره نقل شده ، آمده است و در همان كتاب از 34 نفر علماي معروف اهل سنّت نام مي‌برد كه اين حديث را در كتاب‌هاي خود آورده‌اند ( با ذكر نام كتاب و صفحه آن ). به اين ترتيب روايت فوق از رواياتي است كه در ميان اهل سنت مشهور بلكه متواتر است .(1) و اما علماي شيعه همه اتفاق نظر دارند كه اين هيجده آيه يا مجموع اين سوره ، در ماجراي فوق نازل شده است و همگي بدون استثناء در كتب تفسير يا حديث ، روايت مربوط به آن را به عنوان يكي از افتخارات و فضايل بزرگ علي و فاطمه زهرا عليهاالسلام و فرزندانشان عليهم‌السلام آورده‌اند. حتي چنان‌كه در آغاز سوره گفتيم ، اين مطلب به قدري معروف و مشهور است كه در اشعار شُعراء و حتي در شعر معروف « امام شافعي » آمده است. نكته‌اي را كه در اينجا لازم به يادآوري مي‌دانيم ، اين است كه به گفته جمعي از دانشمندان اسلامي از جمله « آلوسي » مفسر معروف اهل سنّت ، بسياري از نعمت‌هاي بهشتي در اين سوره برشمرده شده است ولي از « حور العين » كه غالبا در قرآن مجيد در شمار نعمت‌هاي بهشتي آمده ، مطلقا سخني مطرح نيست ، ممكن است اين امر به خاطر نزول اين سوره درباره فاطمه زهرا و همسر و فرزندانش عليهم‌السلام باشد كه به‌احترام بانوي‌اسلام عليهاالسلام ذكري از « حور » به ميان نيامده است .(2) « اَبْرار » جمع « بَرٌّ » در اصل به معني "وسعت و گستردگي" است و به همين جهت صحراهاي وسيع را « بَرّ » مي‌گويند و از آن‌جا كه افراد نيكوكار اعمالشان ، نتايج گسترده‌اي در سطح جامعه دارد ، اين واژه بر آن‌ها اطلاق مي‌شود و « بِرّ » ( با كسر باء ) به معني " نيكوكاري" است . بعضي گفتـه‌اند فرق بيـن آن و « خير » ، اين است كه « بَرّ » به‌معني " نيكي توأم با توجه" اسـت ، در حالي كه

1- « الغـدير » ، جلد 3 ، صفحه 107 تا 111 .

2- « روح المعاني » ، جلد 29 ، صفحه 158 .

(594) آياتُ‌الرِّجالِ فِي‌الْقُرْآن

« خيـر » ، معني اعمّي دارد. « كـافُور » درلغت معاني‌متعددي دارد و يكي‌از معاني معروفش "بوي خوش" است و نيز گياهي‌است خوشبو و از ديگر معاني‌اش همان " كافور" معمولي است كه بوي تندي دارد و براي مصارف طبي از جمله ضدعفوني كردن ، به‌كار مي‌رود. بـه هــر حـال طبـق آيه فوق اين شراب طهور بهشتـي بسيـار معطـــر و خــوشبـو اسـت كـه هـم ذائقـه از آن لــذت مــي‌بــرد و هــم شــامّــه .

پاداش عظيم ابرار