تفسیر مردان (آیاتُ الرِّجالِ فِی الْقُرآن) بررسیمجموعه‌آیات مربوط به «مردان» درقرآن کریم «جلد دوم» صفحه 579

شرح آيه از تفسير نمونه

آنها كه با نيش زبان و حركات دست و چشم و ابرو : در پشت سر و پيش رو ، ديگران را استهزاء كرده يا عيبجويي و غيبـت مي‌كننـد ، يا آنهـا را هدف تيرهاي طعن و تهمت قرار مي‌دهند . « هُمَزَة » و « لُمَزَة » هر دو صيغه مبالغه است ، اولي از ماده « همز » در اصل به معني "شكستن" است و از آنجا كه افراد عيبجو و غيبت‌كننده شخصيت ديگران را درهم‌مي‌شكنند ، به آنها « همزة » اطلاق شده است و دومي از ماده « لمز » ( بر وزن رمز ) در اصل به معني "غيبت‌كردن و عيبجويي نمودن" مي‌باشد. از مجموع كلمات ارباب لغت اين‌طور استفاده مي‌شود كه دو واژه « هُمَزَة » و « لُمَزَة » به يك معني است و مفهوم وسيعي دارد كه هرگونه عيبجويي و غيبت و طعن و استهزاء ، به وسيله زبان و علايم و اشارات و سخن‌چيني و بدگويي را شامل مي‌شود . « وَيْـل» تهديد شديدي است نسبت به اين گروه و اصولاً آيات قرآن موضعگيري سختي در برابر اين‌گونه افراد نموده و تعبيراتي دارد كه درباره هيچ گناهي مانند آن ديده نمي‌شود . اصولاً آبرو وحيثيت اشخاص ازنظر اسلام بسيار محترم است و هر كاري كه موجب تحقير مردم گردد ، گناه بزرگي است. درحديثي از پيغمبر اكرم صلي‌الله‌عليه‌و‌آله آمده‌است : « اَلا اُنَبِّئُكُمْ بِشِرارِكُمْ ؟ قــالــوُا : بَلي يا رَســوُلَ اللّهِ صلي‌الله‌عليه‌و‌آله قالَ : اَلْمَشّاؤوُنَ بِالنَّميمَةِ ، اَلْمُفَرِّقوُنَ بَيْنَ الاَْحِبَّةِ ، اَلْباغوُنَ لِلْبُرَآءِ الْمَعايِبَ : آيا شما را از شريرترين افراد خبر دهم ؟ گفتند : آري اي رسول خدا. فرمود: آنهاكه بسيار سخن‌چيني مي‌كننــد، در ميان دوستان‌جدايي مي‌افكنند و براي افراد پاك و بي‌گناه در جستجوي عيوبند » .

تفسير مردان (623)

شرح آيه از تفسير مجمع‌البيان

هُمَزَة: اين واژه از ريشه «هَمْز» به معني طعنه زدن و متلك پراني بسيار است، و در اصل به معني «شكستن» آمده است؛ و از آن جايي كه عيب‌جو و طعنه زننده با كار خويش شخصيت و اعتبار ديگران را به ناروا هدف عيبجويي و آماج تيرهاي غيبت و تهمت و طعنــه مي‌ســازد، اين واژه در ايــن مــورد به كار مي‌رود.

لُمَزَة: از ريشه «لَمْز» به معني عيبجويي رويارو آمده است. با اين بيان تفاوت ميان اين دو واژه اين است كه «هُمَزَة» به معني عيبجويي نهان و پشت سر ديگران است، امّا «لُمَـزَة» به معني عيب‌جويي آشكار و رويارو.

واژه «لُمَزَة» به معني تحقير و آزار ديگري با اشاره چشم و ابرو.

واي بــر زبــان‌هاي گزنده و عيب‌جو

به باور پاره‌اي منظوراين است كه: واي بر هر عيبجويي كه در نهان و آشكار و يا رويارو و پشت سر، عيب ديگران را مي‌جويد.

امّا از ديــدگــاه «ابن عبــاس» آيــه شــريفه هشــداري است به كســاني كه غيبت ديگران را مي‌كننــد و بــا سخــن چيني و دو به هــم زدن بــذر كينــه و دشمنــي و جــدايي در دل‌هــا مي‌افشــانند.