تفسیر مردان (آیاتُ الرِّجالِ فِی الْقُرآن) بررسیمجموعه‌آیات مربوط به «مردان» درقرآن کریم «جلد دوم» صفحه 75

شرح آيه از تفسير نمونه

در تعقيب بخش‌هاي مختلفي از احكام اسلامي كه در آيات گذشته آمد در آيات 31 تا 35 به بخش ديگري از اين احكام پرداخته و شش حكم مهم را ضمن 5 آيه با عباراتي كوتاه اما پرمعني و دلنشين شرح مي‌دهد. نخست به يك عمل زشت جاهلي كه از فجيع‌ترين گناهان بود اشاره كرده مي‌گويد : « فرزندان خود را از ترس فقر به قتل نرسانيد : وَ لا تَقْتُلُوا اَوْلادَكُمْ خَشْيَةَ اِمْلاقٍ...». از اين آيه به خوبي استفاده مي‌شود كه وضع اقتصادي اعراب جاهلي آن‌قدر سخت و ناراحت كننده بوده كه حتي گاهي فرزندان دلبند خود را از ترس عدم توانايي اقتصادي به قتل مي‌رساندند. در اين‌كه عرب جاهلي آيا فقط دختران را به زير خاك پنهان مي‌كرد و يا پسران را نيز از ترس فقر به قتــل مي‌رســاند در ميــان مفسـران گفتگو است.

بعضي معتقد هستند اين‌ها همه اشاره به زنده به گور كردن دختران است كه به دو دليل اين كار را انجام مي‌دادند يكي اين‌كه مبادا در آينده در جنگ‌ها به اسارت دشمنان درآيند نواميس آنان به چنگال بيگانه بيفتد. ديگر اين‌كه فشار فقر و عدم توانايي بر تأمين هزينه زندگي آن‌ها سبب قتلشان مي‌شد، چرا كه دختر در آن جامعه توليدكننده نبود غالبا مصرف‌كننده محسوب مي‌شد.

درست است كه پسران نيز در آغاز عمر مصرف كننده بودند ولي عرب جاهلي هميشه به پسران به عنوان يك سرمايه مهم مي‌نگريست و حاضر به از دست دادن آن‌ها نبود. بعضي ديگر عقيده دارند كه آن‌ها دو نوع قتل فرزند داشتند : نوعي‌كه به

تفسير مردان (97)

پندار غلط خودشان به‌خاطر حفظ ناموس بود و اين اختصاص به دختران داشت و نوعي ديگر كه از ترس فقر صورت مي‌گرفت و آن جنبه عمومي داشت و پسر و دختر در آن تفاوت نمي‌كرد. ظاهر تعبير آيه كه ضميرجمع مذكّر در آن به‌كار رفته « قَتْلَهُمْ» مي‌تواند دليلي بر اين نظر بوده باشد ، زيرا اطلاق جمع مذكر به پسر و دختر به طور مجمــوع از نظــر ادبيــات عــرب ممكــن است ولــي براي خصــوص دختــران بعيــد به نظــر مي‌رسد.

اما اين‌كه گفته شد پسران قادر بر توليد بودند و سرمايه‌اي محسوب مي‌شدند كاملاً صحيح است ، ولي اين در صورتي است كه توانايي بر هزينه آن‌ها در كوتاه مدت داشته باشند ، درحالي كه گاهي آن‌قدر در فشار بودند كه حتي توانايي بر اداره زندگي آن‌ها دركوتاه مدت هم نداشتند ( و به همين دليل تفسير دوم صحيح‌تر به نظر مي‌رسد ). به هرحال اين يك توهم بيش نبود كه روزي‌دهنده فرزندان پدر و مادر هستند ، خداوند اعلام مي‌كند كه اين پندار شيطاني را از سر بدر كنند و به تلاش و كوشش هرچه بيشتر برخيزند ، خدا هم كمك نموده ، زندگي آن‌ها را اداره مي‌كند. ضمنا بايد توجه داشت كه جمله « كانَ خِطْأً كَبيرا » با توجه به اين‌كه « كانَ » فعل ماضي است اشاره و تأكيد بر اين موضوع است كه قتل فرزندان گناهي است بزرگ كه از قديم در ميان انسان‌ها شناخته شده و زشتي آن در اعماق فطرت جاي دارد ، لذا مخصوص به عصر و زماني نيست .

(98) آياتُ‌الرِّجالِ فِي‌الْقُرْآن

شرح آيه از تفسير مجمع‌البيان

در آيات پيش، قرآن شريف پرتوي از مفاهيم بلند و معارف انسانساز عقيدتي و فكري و اجتماعي را به همراه بيش از ده دستور سازنده و تحول‌آفرين ترسيم كرد، اينــك در ادامــه سخــن به تــرسيــم دوازده دستــور سازنده ديگر پرداخته و در آيــه مورد بحث مي‌فــرمــايـد: