تفسیر مردان (آیاتُ الرِّجالِ فِی الْقُرآن) بررسیمجموعه‌آیات مربوط به «مردان» درقرآن کریم «جلد دوم» صفحه 80

حكم ديگر كه اين آيه به آن اشاره مي‌كند احترام خون‌انسان‌ها و حرمت شديد قتل نفس است. احترام خون انسان‌ها و حرمت قتل نفس از مسايلي است كه همه شرايع آسماني و قوانين بشري در آن متفق هستند و آن را يكي از بزرگ‌ترين گناهان مي‌شمرند ، ولي اسلام اهميت بيشتري به اين مسأله داده است تا آن‌جا كه قتل يك انسان را همانند كشتن همه انسان‌ها شمرده است : « مَنْ قَتَلَ نَفْسا بِغَيْرِ نَفْسٍ‌اَوْ فَسادٍ فِي‌الاَْرْضِ فَكَاَنَّما قَتَلَ‌النّاسَ جَميعا » ( 32 / مائده ). و حتي از بعضي از آيات قرآن چنين استفاده مي‌شود كه مجازات خلود در آتش كه مخصوص كفار است براي قاتل تعيين شده است ، اين تعبير دليل آن باشد كه افرادي كه دستشان به خون بي‌گناهان آلوده مي‌شود با ايمان از دنيا نخواهند رفت : « وَ مَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِنا مُتَعَمِّدا فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِدا فيها» ( 93 / نساء ). ولي درست به همين دليل مواردي پيش مي‌آيد كه احترام خون برداشته مي‌شود و اين در مورد كساني است كه مرتكب قتل و يا گناهي همانند آن شده‌اند ، لذا در آيه فوق بعد از ذكر يك اصل كلي در زمينه حرمت قتل نفس بلافاصله باجمله « اِلاّ بِالْحَقِّ » اين‌گونه افراد را استثناء مي‌كند. در حديث معروفي از پيامبر اسلام صلي‌الله‌عليه‌و‌آله مي‌خوانيم : « خون هيچ مسلمان كه شهادت به وحدانيت خدا و نبوت پيامبر اسلام مي‌دهد حلال نيست مگر سه گروه : قاتل ، زاني محصن و آن‌كس كه دين خود را رها

(102) آياتُ‌الرِّجالِ فِي‌الْقُرْآن

كند و از جماعت مسلمين بيرون رود » . (1) قتل مرتد ( فراز سوم حديث بالا ) جلو هرج و مرج را در جامعه اسلامي مي‌گيرد ، اين حكم يك حكم سياسي براي حفظ نظام اجتماعي در مقابل اموري است كه نه تنها امنيت اجتماعي بلكه اصل نظام اسلام را تهديد مي‌كند. اصولاً اسلام كسي را مجبور به پذيرش اين آيين نمي‌كند ، بلكه برخورد آن با پيروان آيين‌هاي ديگر تنها يك برخورد منطقي توأم با بحث آزاد است، ولي اگر كسي اسلام را با ميل خود پذيرفت و جزء جامعه اسلامي شد و طبعا از اسرار مسلمين آگاه گرديد ، سپس تصميم گرفت از اين آيين بازگردد و عملاً اساس نظام را تضعيف كند و تزلزل در اركان جامعه اسلامي ايجاد نمايد مسلما اين كار قابل تحمل نيست و با شرايطي كه در فقه اسلامي آمده است حكم آن اعدام است .(2) البته احترام به خون انسان‌ها در اسلام مخصوص مسلمان‌ها نيست ، بلكه غير مسلماناني كه با مسلمين سرجنگ ندارند و در يك زندگي مسالمت‌آميز با آن‌ها به سرمي‌برند ، جان و مال و ناموسشان محفوظ است و تجاوز به آن حرام و ممنوع. ضمنا در ارتباط با فراز پاياني آيه بايد گفت : مسأله رعايت عدالت حتي در مورد قاتلان در آن حد و پايه است كه در وصاياي امير مؤمنان مي‌خوانيم‌كه فرمود: « اي فرزندان عبدالمطلب مبادا بعد از شهادت من در خون مسلمانان غوطه‌ور شويد و بگوييد اميرمؤمنان كشته‌شد و به بهانه آن خون‌هايي بريزيد ، آگاه باشيد تنها قاتل من ( عبدالرحمن بن ملجم مرادي ) كشته خواهد شد ، درست دقت كنيد هنگامي كه من از اين ضربه‌اي كه او بر من زده‌است شهيد شوم تنها يك‌ضربه‌كاري براو بزنيد و بعد از كشتنش بدن او را مثله نكنيد ».(3)

1- « صحيح بخاري » و « صحيح مسلم » بنابر في ظلال ، جلد 5 ، صفحه 323 .

2-در زمينـه ارتداد و فلسفه سخت‌گيري در مجازات آن بحث مشروحي ذيل 106 / نحل در جلـــــد 11، تفسيـــــر نمــــونــه داشتيـــم .

3-« نهج البلاغه » بخش نامه‌ها شماره 47 .

تفسير مردان (103)

شرح آيه از تفسير مجمع‌البيان

تـأمين حـق حيــات

در آيـــه مورد بحث، در راه تضمين حق حيات انسان ـ كه طبيعي‌ترين حــق بشري است ـ مي‌فرمايد: