[تیر ماه 1300]
چهارشنبه 1 تیر 1300/ 22 ژوئن 1921/ 15 شوال 1339
* افتتاح مجلس چهارم
امروز احمد شاه با ایراد سخنرانی (1) در مجلس، چهارمین دوره مجلس شورای ملی را افتتاح نمود و اظهار امیدواری کرد که با افتتاح مجلس، اصول مشروطیت مستحکم و برقرار گردد. (2)
* بسته شدن مرز ایران و روسیه و مشکل بازگشت اتباع ایرانی
بسته شدن مرزهای خراسان و روسیه به علتی نامعلوم به واسطه صدور حکمی از تاشکند، برای بازگشت اتباع ایرانی به کشور مشکلاتی را پدید آورده بود. ازاین رو، وزارت امور خارجه در نامه ای به سفارت روسیه تقاضا کرد، ضمن توضیح درباره علت بسته شدن این مرز، جهت تسهیل بازگشت ایرانیان به کشور خود دستورات لازم را صادر نمایند. (3)
* نامه انجمن زرتشتیان به ارباب کیخسرو
انجمن زرتشتیان در نامه ای به ارباب کیخسرو، در خصوص رسیدگی به پرونده قتل فرزندش(4)علت مسامحه ایالت فارس را در قصاص قاتلین، نامشخص دانسته و خواستار پیگیری ارباب کیخسرو در مورد قصاص شدند.(5)
* تعطیلی وزارت خانه ها و ادارات دولتی
امروز به مناسبت افتتاح مجلس شورای ملی، به دستور قوام السلطنه، کلیه وزارت خانه ها و دوایر دولتی تعطیل بود.(6)
* برگزاری انتخابات هیئت رئیسه مجلس
امروز انتخابات هیئت رئیسه موقتی مجلس شورای ملی و شعبات (کمیسیون های) شش گانه آن برگزار شد. (7)
* تشکیل جلسه شعبات مجلس
امروز شعبه (کمیسیون) چهارم مجلس شورای ملی با شرکت حکیم الملک و حاج آقا سید فاضل امین الشریعه، بیان الملک، میرزا ابراهیم خان، احتشام الدوله، عدل السلطنه، میرزا علی محمد، سلطان محمد خان، غضنفر خان، آصف الممالک منعقد گردید و پس از رأی گیری به اتفاق آراء، آقایان حکیم الملک رئیس، امین الشریعه نایب رئیس، آصف الممالک مخبر و میرزا ابراهیم خان نیز، به عنوان منشی انتخاب گردیدند. (8) همچنین امشب شعبه (کمیسیون) پنجم مجلس شورای ملی تحت ریاست سنی قوام الدوله منعقد شد و هیئت رئیسه خود را به ترتیب ذیل انتخاب نمودند:
آقای طباطبایی رئیس شعبه با اکثریت هفت رأی، نصرت الدوله نایب رئیس با هشت رأی، رکن الملک منشی شعبه با هشت رأی و سردار معظم خراسانی مخبر شعبه با هشت رأی انتخاب شدند، ضمن آنکه، عمید السلطنه و شاهزاده سردار مفخم نیز غایب بودند. (9) به علاوه اولین جلسه شعبه ششم (کمیسیون) مجلس شورای ملی تحت ریاست حاج شیخ اسد اللّه محلاتی (10) و با حضور شیخ الاسلام، سید یعقوب، نجات، (11)دکتر لقمان، بیان الدوله، ارباب کیخسرو، امین التجار، سهام السلطان و میرزا اسد اللّه خان تشکیل گردید و پس از رأی گیری، شیخ الاسلام به ریاست شعبه و سید یعقوب نیز، به عنوان نایب رئیس انتخاب گردیدند. (12)
* معرفی اعضای کمیته جدید انقلاب جنگل
پس از انتشار اعلامیه های متعدد از سوی سران جنبش جنگل، جلسه ای در فومن با حضور میرزا کوچک خان، احسان اللّه خان، خالو قربان و حیدر عمواغلی و چند تن دیگر تشکیل گردید و اعضای کمیته جدید انقلاب (جنگل) تعیین شدند. اعضای کمیته طی اعلانی به شرح ذیل معرفی شدند:
میرزا کوچک خان، حیدر خان عمواغلی، خالو قربان، میرزا محمدی، احسان اللّه خان.(13)
1- متن سخنرانی احمد شاه به شرح ذیل است: «... مسرت کامل داریم که بعد از مدت طویلی که حوادث عمومی دنیا و اوضاع عمومی ایران متأسفانه باعث تعطیل مجلس شورای ملی و تعویق و تطویل انتخابات جدیده نمایندگان ملت و افتتاح پارلمان گردیده بود به عون اللّه تعالی امروز چهارمین مجلس شورای ملی را بالیمن و السعاده افتتاح می نمائیم، امیدواریم اصول مشروطیت که اساس سلطنت و مدار دولت ما است و از چندی به این طرف به واسطه توالی جنگ بین المللی متزلزل شده است با افتتاح مجلس مستحکم و برقرار گشته فوائد آن به وجه اکمل عاید حال مملکت و دولت ما گردد و قانون مجلس سنا که مکمل اساس مشروطیت است در این دوره وضع و تدوین شود ...». (روزنامه ایران، 2/ 4/ 1300، ص 1).
2- روزنامه ایران، 2/ 4/ 1300، ص 1.
3- یادداشت وزارت خارجه به سفارت روسیه، 1/ 4/ 1300، اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ک 1/ 15، پ 45، ص 5.
4- جهت اطلاعات بیشتر می توان به کتاب «یادداشت های ارباب کیخسرو» و همچنین دفاتر خلاصه مذاکرات انجمن زرتشتیان کرمان مراجعه کرد. (م).
5- مراسله انجمن زرتشتیان به ارباب کیخسرو، 1/ 4/ 1300، اسناد ملی ایران، شم ت 293006043.
6- روزنامه ایران، 2/ 4/ 1300، ص 2.
7- همان، ص 1.
8- گزارش شعبه چهارم، مجلس شورای ملی، 1/ 4/ 1300، اسناد مجلس، د 4، ک 13، ج 4، پ 4.
9- گزارش شعبه، پنجم مجلس شورای ملی، 2/ 4/ 1300، اسناد مجلس، د 4، ک 13، ج 4، پ 6.
10- شیخ اسد اللّه محلاتی در سال 1247 ش، در محلات متولد شد. پدرش آیت اللّه حسین محلاتی از مجتهدین طراز اول ایران بود. شیخ اسد اللّه محلاتی پس از انجام تحصیلات مقدماتی در قم و محلات، عازم عتبات عالیات شد و پس از هفت سال تحصیل در نجف و اخذ درجه اجتهاد به ایران بازگشت و به کار تدریس و ملک داری مشغول شد. وی در دوره دوم مجلس شورای ملی از حوزه گلپایگان، خوانسار، کمره، و محلات؛ و در دوره سوم و چهارم از حوزه انتخابیه (محلات- کمره) به وکالت مردم برگزیده شد. وی در مجلس دوم مدتی نایب رئیس مجلس شد ولی پس از چندی کناره گیری کرد. در مجلس سوم از گروه اعتدالی های اکثریت بود و درباره لغو هرچه سریع تر قانونی که اختیارات زیادی به مورگان شوستر، تفویض می کرد، سخنانی ایراد کرد. در اوایل مجلس چهارم درباره اوضاع و احوال سیاسی ایران نطق بسیار مفصلی کرد که چند روز به طول انجامید. وی مدتی نیز، شغل قضاوت را دنبال کرد و از قضات سرشناس و معروف بود. در سال 1298 ش، که صدر الاشراف رئیس و مؤسس استیناف گیلان شد، شیخ اسد اللّه هم مدعی العموم استیناف بود. با خارج شدن احمد شاه از ایران که سفر سوم وی به اروپا بود، بحران و ناامنی سراسر ایران را دربر گرفت و شیخ اسد اللّه محلاتی نگرانی خود را از این بحران و نبودن احمد شاه در ایران و استعفای مشیر الدوله و عدم تعیین رئیس الوزراء توسط شاه بیان کرد. همزمان با خروج احمد شاه از ایران شایع شد که احمد شاه مقدار زیادی از جواهرات سلطنتی را به همراه خود به خارج برده است. برای تفحص در این باره، کمیسیونی مرکب از مجلس و دولت مأمور شدند که یکی از اعضای این کمیسیون آقا شیخ اسد اللّه محلاتی بود. در سال 1307 ش، چهار ناحیه برای ثبت و اسناد و املاک تهران در نظر گرفته شد که ریاست یکی از نواحی به شیخ اسد اللّه محلاتی واگذار گردید اما به فاصله کوتاهی و به علتی نامعلوم شیخ اسد اللّه محلاتی در 29 مرداد 1307 منتظر خدمت شد. (شرح زندگانی من، ج 2، ص 464؛ تاریخ بیست ساله ایران، ج 2، ص 74- 77؛ احزاب سیاسی در مجلس سوم، ص 126- 125؛ خاطرات صدر الاشراف، ج 1، ص 237؛ خاطرات و تألمات مصدق، ص 56؛ ایران در جنگ بزرگ، ص 189؛ جهت اطلاع بیشتر ر. ک: روزنامه اطلاعات، 29/ 5/ 1307).
11- میرزا محمد خراسانی معروف به محمد نجات، فرزند عبد الکریم ملک التجار خراسانی و نواده حاج قاسم تهرانی در سال 1256 ش، در مشهد به دنیا آمد. پس از اتمام تحصیلات مقدماتی و متوسطه برای ادامه تحصیل به نجف اشرف رفت و پس از چند سال تحصیل در آنجا، به مشهد بازگشت. پس از صدور فرمان مشروطیت محمد نجات روزنامه حقوق را منتشر کرد که در حقیقت ناشر افکار مشروطه خواهان بود. در زمان محمد علی شاه مدتی را در زندان گذراند. پس از فتح تهران و خلع محمد علی شاه به عضویت دادگاه انقلاب درآمد و این دادگاه حکم اعدام چند نفر از جمله شیخ فضل اللّه نوری را صادر کرد. وی قبلا نیز، شخصی را که به شیخ فضل اللّه نوری تیراندازی کرده بود، از لحاظ اسلحه و پول تأمین کرده بود. وی در دوره های اول تا پنجم مجلس شورای ملی سمت نمایندگی را بر عهده داشت و از آذربایجان، خراسان، مازندران و زنجان و قاینات وکیل شد. نجات از مؤسسان حزب دمکرات بود و روزنامه ای را نیز به نام نجات که هرهفته دو شماره منتشر می شد، اداره می کرد. پس از دو سال انتشار به سبب تندروی توقیف شد. در مجلس پنجم از هواداران سردار سپه بود و به خلع قاجاریه و سلطنت رضا خان رأی داد. وی در سال 1307 ش، انزوا و گوشه نشینی را برگزید و از سیاست کناره گیری کرد و سرانجام در سوم آذر 1312 ش، در سن 56 سالگی درگذشت و در امامزاده عبد اللّه در حضرت عبد العظیم دفن گردید. (مجله جلوه، س 1324، شم 5، ص 251؛ کتاب نارنجی، ج 2، ص 211؛ گیلان در جنبش مشروطیت، ص 190، 191؛ قیام آذربایجان و ستار خان، ج 2، ص 481- 480؛ گزارش ایران، ص 243؛ تاریخ انقلاب مشروطیت، ج 1، ص 418؛ تاریخ جراید و مجلات ایران، ج 4، ص 210 و 276).
12- گزارش شعبه ششم مجلس شورای ملی، 2/ 4/ 1300، اسناد مجلس، د 4، ک 13، ج 4، پ 6.
13- کتاب گیلان، ج 2، ص 228.