- پیش گفتار 3
- اهمیت و فایده پژوهش 4
- پرسش اصلی پژوهش 5
- فرضیه پژوهش 5
- مفاهیم 5
- اشاره 8
- بخش اول بنیادهای فرهنگ عاشورا 8
- 1. عزاداری از نگاه عقل 9
- اشاره 9
- فصل اول: مبانی عزاداری 9
- 2. عزاداری از دیدگاه قرآن و سنّت 12
- 3. عزاداری امام حسین علیه السلام در روایات شیعی 13
- 4. عزاداری در نگاه اهل سنت 16
- اشاره 18
- فصل دوم: تاریخ عزاداری 18
- تاریخ عزاداری از دیدگاه شیعه 18
- تاریخ عزاداری شیعه پس از عاشورا 20
- تاریخ عزاداری امام حسین علیه السلام در میان اهل سنّت 25
- عزاداری امام حسین علیه السلام در ایران 29
- تاریخ عزاداری در جهان 30
- اشاره 34
- اشاره 34
- توضیح بُعد اول: 34
- فصل سوم: اهداف و فلسفه عزاداری 34
- 2. اصلاح 36
- 1. احیای آموزه ها و معارف دینی 36
- 4. ارائه دین به مثابه الگوی جامع 37
- 3. تربیت انسانی، فکری، اخلاقی و عرفانی 37
- توضیح بعد دوم فلسفه عزاداری 38
- 2. گسترش فرهنگ اهل بیت علیهم السلام و معارف تشیع 38
- 1. زنده نگه داشتن یاد و نام امام حسین علیه السلام 38
- اشاره 38
- 3. تداوم بینش حسینی در مبارزه با ستم، ستم پذیری و بی عدالتی 39
- الف) ایجاد فضای معنوی 40
- اشاره 40
- اشاره 40
- 1. آثار تربیتی 40
- فصل چهارم: آثار عزاداری 40
- ج) کسب فضایل اخلاقی 41
- ب) تزکیه نفس و پالایش روح 41
- د) کسب آرامش و دفع آلام درونی 42
- 2. آثار فرهنگی _ اجتماعی 43
- ب) آشنایی عزاداران با مسایل فرهنگی _ اجتماعی روز 43
- الف) فراگیری فرهنگ و معارف اهل بیت علیهم السلام 43
- د) پیوند عاطفی میان امت و الگوها 44
- ج) تقویت روحیه انقلابی، شهادت طلبی، ایثار و حقیقت جویی در عزاداران 44
- ه) هم دلی، هم گرایی و هم کاری میان عزاداران 45
- 3. آثار سیاسی 45
- الف) سازمان دهی شیعیان 45
- ج) زنده نگاه داشتن روح حماسه شیعی 47
- ب) مانور و حضور سیاسی شیعیان 47
- د) احیای آموزه های سیاسی شیعی و دینی 48
- 1. مرثیه سرایی و شعر رثایی 49
- فصل پنجم: نمادهای عزاداری 49
- اشاره 49
- الف) روایاتِ زیارات 54
- اشاره 54
- 2. زیارات 54
- ب) متن زیارات 55
- 3. روضه و مقتل 56
- 4. تعزیه 60
- 5. توغ 62
- 7. علمات 64
- 6 . بیرق و علم 64
- 9. قمه زنی 65
- 8 . نخل برداری 65
- 10. جامه سیاه پوشیدن 66
- 11. گریه، سینه زدن و زنجیر زدن 67
- بخش دوم آسیب شناسی فرهنگ عاشورا 69
- اشاره 69
- فصل اول: کلیات تحریف و آسیب شناسی 72
- 1. تعریف تحریف 72
- اشاره 72
- 2. انواع تحریف 72
- 3. سابقه تحریف 73
- 4. روش های تحریف شناسی 74
- 1. دگرگونی فضای اجتماعی و تغییر در گفتمان عاشورا 77
- فصل دوم: عوامل ایجاد و گسترش تحریف (آسیب ها) 77
- اشاره 77
- 2. تبیین نشدن فلسفه صحیح قیام 79
- 3. تمایل به اسطوره سازی و افسانه پردازی 82
- 4. برخورد عاطفی صرف با مقوله عزاداری 84
- 5. جبر انگاری 88
- 6 . نقش حکومت ها و تاریخ نگاران درباری 90
- 7. تعصب های بی جا و جمود فکری 94
- 8. تمسک به روایات تسامح در ادله سنن 95
- 10. سهل انگاری و تسامح منفی در به کارگیری روش ها 97
- 9. جمود تاریخی و گویا نشدن تاریخ 97
- 11. هراس نخبگان از عوام یا عوام زدگی آنان 100
- 13. آمیخته شدن فرهنگ های قومی و سرزمینی با عزاداری 101
- 12. تبدیل شدن عزاداری به عادت 101
- 14. ضعف دانش و بینش عمومی 102
- 1. خرافه زدگی و غلوآمیز شدن عزاداری 104
- فصل سوم: آثار و پی آمدهای تحریف 104
- اشاره 104
- 2. عقل ناپذیری 106
- 3. الگوناپذیر شدن نهضت عاشورا و سیره امامان علیهم السلام 106
- 4. مخدوش و تک بعدی شدن فلسفه قیام و عزاداری 107
- 5. فرعی شدن مسایل اصلی و اصلی شدن مسایل فرعی 108
- 6. دور شدن اهل دانش از مجالس عزاداری 109
- 7. رواج تشریفات و تهی شدن عزاداری ها از محتوای مطلوب 110
- 8. سوء استفاده دشمنان، خواص و حکومت ها 111
- 9. گسترش ریا کاری 112
- 10. گسترش دروغ، جعل و غیر علمی ارزیابی شدن تاریخ قیام 113
- 11. از میان رفتن خلوص مجالس حسینی و حرفه ای شدن عزاداری ها 116
- 12.کاسته شدن عزاداری ها از محتوای مطلوب و برتری شکل بر محتوا 118
- 13. خلع سلاح فرهنگی در مقابل طعنه های منکران و دشمنان 119
- 1. رواج دوباره برخی از غلوها و خرافه ها 121
- اشاره 121
- فصل چهارم: آسیب های عزاداری در زمان حاضر 121
- 2. ترویج دگرباره ناهنجاری هایی مانند قمه زنی و زمین بوسی 122
- 3. چیرگی سلیقه های شخصی و رواج زبان حال های بی ریشه و مبتذل 123
- 4. رواج سبک ها و اشعار غنایی ناهمخوان، مبتذل و تقلیدی 125
- 5. رواج شیوه های ناموجه سینه زنی و زنجیر زنی 127
- 6 . برتری شکل بر محتوا 128
- 7. گسترش نامتناسب حضور موسیقی در مراسم سنتی عزاداری 129
- 8 . سوء استفاده گروهی 129
- فصل پنجم: عوامل ایجاد آسیب های جدید 131
- اشاره 131
- 1. ورود فرهنگ مدرنیته به اجزای جامعه از جمله عزاداری 131
- 2. دوری از عالمان دینی و روحانیت 133
- اشاره 135
- 1. بهره گیری از عقل در مقام ثبوت و اثبات 135
- فصل ششم: راه های مقابله با آسیب ها 135
- 2. نهراسیدن خواص از عوام و آگاهی دادن به مردم 137
- 3. بالا بردن دانش و تحصیلات عمومی و تاریخی عامه مردم 139
- 4. دقت و اعتراض مردم به تحریف 140
- 5. آموزش روش مند مبلغان و مداحان 141
- 6 . نظام مند کردن مداحی، منبرها و مجالس عزاداری 142
- 7. برخورد اعتدالی و به دور از افراط و تفریط 143
- 9. استفاده از شیوه های تبلیغات روانی 144
- 8. پرهیز از برخوردهای آمرانه و حساسیت برانگیز 144
- 10. پویا سازی و تلفیق روش ها 146
- اشاره 148
- فصل هفتم: پیشینه و جریان شناسی مبارزه با آسیب های فرهنگ عاشورا 148
- الف) روشن فکری غیر دینی 149
- ب) روشن فکران دینی 154
- اشاره 154
- 1. جلال آل احمد 154
- 2. دکتر علی شریعتی 156
- 3. محمد رضا حکیمی 160
- 1. میرزا حسین نوری 161
- اشاره 161
- ج) عالمان دینی و روحانیت 161
- 2. سید عبدالحسین شوشتری 162
- 4. محدّث قمی 163
- 5. شیخ عبدالکریم حائری 163
- 6. آیت اللّه بروجردی 163
- 3. شیخ محمدباقر خراسانی بیرجندی 163
- 7. علامه سیدمحسن امین 164
- 8. امام خمینی رحمه الله 165
- 9. شهید مطهری رحمه الله 166
- 11. علی صفایی حایری 168
- 10. جریان شهید جاوید 168
- 12. آیت اللّه سیدعلی خامنه ای 169
- اشاره 173
- بخش سوم رسانه و عزاداری 173
- 2. توجه جدّی به جنبه های هنری رسانه در قالب محکم و صحیح 175
- وظایف رسانه 175
- 1. پرهیز از عوام زدگی یا جوّزدگی 175
- مشکلات و اشکال های رسانه 176
- 1. ساخت برنامه برای رفع تکلیف 176
- 3. کمبود نیروهای معتقد و کارآمد 177
- 2. کمبود تحقیق متناسب با کار رسانه 177
- 5. بالا بودن هزینه های ساخت برنامه های کیفی 178
- 4. پراکندگی و اختلاف سلیقه 178
- 7 . کمبود دانش، مطالعه و توان کافی 179
- 6. نبود برنامه ریزی مناسب و متناسب 179
- 2. برنامه ریزی درازمدت و میان مدت بر اساس تحقیقات بنیادی 180
- اشاره 180
- 1. ایجاد هماهنگی 180
- راه کارهای رفع مشکلات و موانع رسانه 180
- 3. اختصاص بودجه کافی به برنامه های کیفی و هدف مند 181
- پیشنهادهای برنامه سازی 181
- پرسش های مردمی 182
- پرسش های کارشناسی 183
- کتاب نامه 185
دراز مدت، موقعیت، اعتبار و منافع مادی و سیاسی آنان را تأمین می کند، در مقابل این تحریف ها سکوت می کنند یا بدان دامن می زنند. حکومت ها نیز با همین ایده، یکی از ترویج دهندگان این نوع تحریف اند؛ به این سبب که این نوع عزاداری، خطری را متوجه آنان نمی سازد. رویکرد حکومت پهلوی دوم (محمد رضا شاه) نمونه ای از این نوع برخورد بود.
9. گسترش ریا کاری
9. گسترش ریا کاری
یکی از آفت های عزاداری حادثه عاشورا، ورود ریا و تظاهر به درون بزرگداشت های عاشورا است که از درون پایه های آن را منهدم می سازد. این مسأله به جهت برداشت ها و تفسیرهای اشتباه، عوامل تحریف ساز است. این موضوع موجب می شود اخلاص، که گوهر ارزنده تمامی عبادت ها است، از این گونه مجالس رخت بر بندد و به جای آن، ریا، دغل، پیرایه ها و ناخالصی ها بنشیند؛ هرچند برخی از عالمان این عمل را موجه شمرده اند. مرحوم محدث نوری در این باره چنین می گوید:
مسموع شد که بعضی از این طایفه (روضه خوانان) به جهت رواج بازار خود، شرط اخلاص را در این عبادت برداشته و ریا را در آن جایز دانسته، بلکه آن را از فضایل مخصوص حضرت سیدالشهدا علیه السلام شمرده اند؛ چه ریا در هر طاعت و عبادتی، مورث خرابی اوست، جز در این طاعت که محض قرب آن حضرت در درگاه احدیت، از این شرط گذشته و این اطاعت مخصوصه را با ریا قبول کردند.(1)
در واقع بدین وسیله، ریا در عزاداری، به «ریای مقدس» تبدیل شده است. بدیهی است که این پندار، موهوم و اشتباه بوده و هیچ اصل و ریشه ای در متون روایی و سیره امامان و بزرگان تشیع ندارد. به نظر می رسد که اجازه وارد شده در برخی روایات در خصوص تباکی (خود را در هیأت گریه کنندگان در آوردن) منشا چنین
1- چشم اندازی به تحریفات عاشورا لؤلؤ و مرجان، ص 70.