- پیش گفتار 3
- اهمیت و فایده پژوهش 4
- پرسش اصلی پژوهش 5
- فرضیه پژوهش 5
- مفاهیم 5
- بخش اول بنیادهای فرهنگ عاشورا 8
- اشاره 8
- اشاره 9
- 1. عزاداری از نگاه عقل 9
- فصل اول: مبانی عزاداری 9
- 2. عزاداری از دیدگاه قرآن و سنّت 12
- 3. عزاداری امام حسین علیه السلام در روایات شیعی 13
- 4. عزاداری در نگاه اهل سنت 16
- فصل دوم: تاریخ عزاداری 18
- اشاره 18
- تاریخ عزاداری از دیدگاه شیعه 18
- تاریخ عزاداری شیعه پس از عاشورا 20
- تاریخ عزاداری امام حسین علیه السلام در میان اهل سنّت 25
- عزاداری امام حسین علیه السلام در ایران 29
- تاریخ عزاداری در جهان 30
- اشاره 34
- توضیح بُعد اول: 34
- فصل سوم: اهداف و فلسفه عزاداری 34
- اشاره 34
- 1. احیای آموزه ها و معارف دینی 36
- 2. اصلاح 36
- 3. تربیت انسانی، فکری، اخلاقی و عرفانی 37
- 4. ارائه دین به مثابه الگوی جامع 37
- 2. گسترش فرهنگ اهل بیت علیهم السلام و معارف تشیع 38
- توضیح بعد دوم فلسفه عزاداری 38
- 1. زنده نگه داشتن یاد و نام امام حسین علیه السلام 38
- اشاره 38
- 3. تداوم بینش حسینی در مبارزه با ستم، ستم پذیری و بی عدالتی 39
- اشاره 40
- الف) ایجاد فضای معنوی 40
- فصل چهارم: آثار عزاداری 40
- اشاره 40
- 1. آثار تربیتی 40
- ج) کسب فضایل اخلاقی 41
- ب) تزکیه نفس و پالایش روح 41
- د) کسب آرامش و دفع آلام درونی 42
- 2. آثار فرهنگی _ اجتماعی 43
- ب) آشنایی عزاداران با مسایل فرهنگی _ اجتماعی روز 43
- الف) فراگیری فرهنگ و معارف اهل بیت علیهم السلام 43
- ج) تقویت روحیه انقلابی، شهادت طلبی، ایثار و حقیقت جویی در عزاداران 44
- د) پیوند عاطفی میان امت و الگوها 44
- 3. آثار سیاسی 45
- الف) سازمان دهی شیعیان 45
- ه) هم دلی، هم گرایی و هم کاری میان عزاداران 45
- ب) مانور و حضور سیاسی شیعیان 47
- ج) زنده نگاه داشتن روح حماسه شیعی 47
- د) احیای آموزه های سیاسی شیعی و دینی 48
- اشاره 49
- 1. مرثیه سرایی و شعر رثایی 49
- فصل پنجم: نمادهای عزاداری 49
- الف) روایاتِ زیارات 54
- اشاره 54
- 2. زیارات 54
- ب) متن زیارات 55
- 3. روضه و مقتل 56
- 4. تعزیه 60
- 5. توغ 62
- 7. علمات 64
- 6 . بیرق و علم 64
- 8 . نخل برداری 65
- 9. قمه زنی 65
- 10. جامه سیاه پوشیدن 66
- 11. گریه، سینه زدن و زنجیر زدن 67
- بخش دوم آسیب شناسی فرهنگ عاشورا 69
- اشاره 69
- اشاره 72
- 1. تعریف تحریف 72
- 2. انواع تحریف 72
- فصل اول: کلیات تحریف و آسیب شناسی 72
- 3. سابقه تحریف 73
- 4. روش های تحریف شناسی 74
- 1. دگرگونی فضای اجتماعی و تغییر در گفتمان عاشورا 77
- فصل دوم: عوامل ایجاد و گسترش تحریف (آسیب ها) 77
- اشاره 77
- 2. تبیین نشدن فلسفه صحیح قیام 79
- 3. تمایل به اسطوره سازی و افسانه پردازی 82
- 4. برخورد عاطفی صرف با مقوله عزاداری 84
- 5. جبر انگاری 88
- 6 . نقش حکومت ها و تاریخ نگاران درباری 90
- 7. تعصب های بی جا و جمود فکری 94
- 8. تمسک به روایات تسامح در ادله سنن 95
- 9. جمود تاریخی و گویا نشدن تاریخ 97
- 10. سهل انگاری و تسامح منفی در به کارگیری روش ها 97
- 11. هراس نخبگان از عوام یا عوام زدگی آنان 100
- 13. آمیخته شدن فرهنگ های قومی و سرزمینی با عزاداری 101
- 12. تبدیل شدن عزاداری به عادت 101
- 14. ضعف دانش و بینش عمومی 102
- فصل سوم: آثار و پی آمدهای تحریف 104
- 1. خرافه زدگی و غلوآمیز شدن عزاداری 104
- اشاره 104
- 2. عقل ناپذیری 106
- 3. الگوناپذیر شدن نهضت عاشورا و سیره امامان علیهم السلام 106
- 4. مخدوش و تک بعدی شدن فلسفه قیام و عزاداری 107
- 5. فرعی شدن مسایل اصلی و اصلی شدن مسایل فرعی 108
- 6. دور شدن اهل دانش از مجالس عزاداری 109
- 7. رواج تشریفات و تهی شدن عزاداری ها از محتوای مطلوب 110
- 8. سوء استفاده دشمنان، خواص و حکومت ها 111
- 9. گسترش ریا کاری 112
- 10. گسترش دروغ، جعل و غیر علمی ارزیابی شدن تاریخ قیام 113
- 11. از میان رفتن خلوص مجالس حسینی و حرفه ای شدن عزاداری ها 116
- 12.کاسته شدن عزاداری ها از محتوای مطلوب و برتری شکل بر محتوا 118
- 13. خلع سلاح فرهنگی در مقابل طعنه های منکران و دشمنان 119
- اشاره 121
- فصل چهارم: آسیب های عزاداری در زمان حاضر 121
- 1. رواج دوباره برخی از غلوها و خرافه ها 121
- 2. ترویج دگرباره ناهنجاری هایی مانند قمه زنی و زمین بوسی 122
- 3. چیرگی سلیقه های شخصی و رواج زبان حال های بی ریشه و مبتذل 123
- 4. رواج سبک ها و اشعار غنایی ناهمخوان، مبتذل و تقلیدی 125
- 5. رواج شیوه های ناموجه سینه زنی و زنجیر زنی 127
- 6 . برتری شکل بر محتوا 128
- 7. گسترش نامتناسب حضور موسیقی در مراسم سنتی عزاداری 129
- 8 . سوء استفاده گروهی 129
- 1. ورود فرهنگ مدرنیته به اجزای جامعه از جمله عزاداری 131
- فصل پنجم: عوامل ایجاد آسیب های جدید 131
- اشاره 131
- 2. دوری از عالمان دینی و روحانیت 133
- 1. بهره گیری از عقل در مقام ثبوت و اثبات 135
- فصل ششم: راه های مقابله با آسیب ها 135
- اشاره 135
- 2. نهراسیدن خواص از عوام و آگاهی دادن به مردم 137
- 3. بالا بردن دانش و تحصیلات عمومی و تاریخی عامه مردم 139
- 4. دقت و اعتراض مردم به تحریف 140
- 5. آموزش روش مند مبلغان و مداحان 141
- 6 . نظام مند کردن مداحی، منبرها و مجالس عزاداری 142
- 7. برخورد اعتدالی و به دور از افراط و تفریط 143
- 9. استفاده از شیوه های تبلیغات روانی 144
- 8. پرهیز از برخوردهای آمرانه و حساسیت برانگیز 144
- 10. پویا سازی و تلفیق روش ها 146
- اشاره 148
- فصل هفتم: پیشینه و جریان شناسی مبارزه با آسیب های فرهنگ عاشورا 148
- الف) روشن فکری غیر دینی 149
- ب) روشن فکران دینی 154
- 1. جلال آل احمد 154
- اشاره 154
- 2. دکتر علی شریعتی 156
- 3. محمد رضا حکیمی 160
- اشاره 161
- 1. میرزا حسین نوری 161
- ج) عالمان دینی و روحانیت 161
- 2. سید عبدالحسین شوشتری 162
- 6. آیت اللّه بروجردی 163
- 4. محدّث قمی 163
- 3. شیخ محمدباقر خراسانی بیرجندی 163
- 5. شیخ عبدالکریم حائری 163
- 7. علامه سیدمحسن امین 164
- 8. امام خمینی رحمه الله 165
- 9. شهید مطهری رحمه الله 166
- 11. علی صفایی حایری 168
- 10. جریان شهید جاوید 168
- 12. آیت اللّه سیدعلی خامنه ای 169
- اشاره 173
- بخش سوم رسانه و عزاداری 173
- 2. توجه جدّی به جنبه های هنری رسانه در قالب محکم و صحیح 175
- وظایف رسانه 175
- 1. پرهیز از عوام زدگی یا جوّزدگی 175
- 1. ساخت برنامه برای رفع تکلیف 176
- مشکلات و اشکال های رسانه 176
- 3. کمبود نیروهای معتقد و کارآمد 177
- 2. کمبود تحقیق متناسب با کار رسانه 177
- 5. بالا بودن هزینه های ساخت برنامه های کیفی 178
- 4. پراکندگی و اختلاف سلیقه 178
- 7 . کمبود دانش، مطالعه و توان کافی 179
- 6. نبود برنامه ریزی مناسب و متناسب 179
- اشاره 180
- راه کارهای رفع مشکلات و موانع رسانه 180
- 1. ایجاد هماهنگی 180
- 2. برنامه ریزی درازمدت و میان مدت بر اساس تحقیقات بنیادی 180
- 3. اختصاص بودجه کافی به برنامه های کیفی و هدف مند 181
- پیشنهادهای برنامه سازی 181
- پرسش های مردمی 182
- پرسش های کارشناسی 183
- کتاب نامه 185
احمدبن حنبل در مسند خود، روایتی را از ابن عباس نقل می کند که هنگام وفات رقیه، دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله زنان بر او می گریستند. در همان حال، خلیفه دوم، عمر بن خطاب، با تازیانه آن ها را از این کار نهی می کرد، ولی پیامبر صلی الله علیه و آله مانع او شد و فرمود:
بگذار تا بگریند.(1)
هم چنین در چند جای دیگر، نهی عمر از گریستن بر شهیدان و مردگان و منع پیامبر از نهی او و جایز کردن آن ذکر شده است.(2)
هم چنین نسایی از جابربن عبداللّه انصاری نقل می کند که هنگام شهادت پدرم در جنگ احد، من بر پدرم می گریستم و مردم مرا از گریستن نهی می کردند، ولی از پیامبر صلی الله علیه و آله نهی ای ندیدم.(3) سنن نسائی نیز روایتی را آورده که در آن، بر منع نکردن پیامبر از صیحه و گریه زنان، تصریح شده است.(4)
3. عزاداری امام حسین علیه السلام در روایات شیعی
3. عزاداری امام حسین علیه السلام در روایات شیعی
در روایات شیعی و از زبان اهل بیت علیهم السلام ، سخنان فراوانی نقل شده که بر توصیه ایشان بر گریستن و عزاداری بر امام حسین علیه السلام دلالت دارد. نیز روایات بی شماری، با مضمون گریستن چهارده معصوم علیهم السلام بر آن حضرت، حتی پیش از شهادت ایشان وارد شده که در این جا، به برخی از آن ها اشاره می کنیم.
حضرت رسول صلی الله علیه و آله در مکان های متعددی بر فرزندش حسین علیه السلام گریسته است. در روز ولادت حسین علیه السلام ، آن حضرت در گوش راست او اذان و در گوش
1- مسند احمدبن حنبل، بیروت _ لبنان، دارالفکر، بی تا، ج 1، ص 335.
2- مسند احمدبن حنبل، بیروت _ لبنان، دارالفکر، بی تا، ج 1، ص 333.
3- سنن نسائی، شرح جلال الدین سیوطی، بیروت _ لبنان، دارالمعرفه، چ 3، 1414 ق، ج 3، ص 318.
4- سنن نسائی، شرح جلال الدین سیوطی، بیروت _ لبنان، دارالمعرفه، چ 3، 1414 ق، ج 3، ص 318.