بنیادها و آسیب های عزاداری امام حسین علیه السلام صفحه 149

در این راستا نیز از نظریه تأثیر زمان ها و حکومت ها بر افکار و اندیشه ها بهره می گیریم. اینک باید به پرسش بعدی بپردازیم که جریان شناسی را بر چه مبنایی انجام دهیم و بر اساس چه الگویی به تحلیل آن بپردازیم.

به نظر می رسد که جریان شناسی را بتوان بر سه پایه سامان داد. از حیث زمان که آن را به دوره های قاجاریه، پهلوی اول، پهلوی دوم و انقلاب اسلامی تقسیم کنیم یا بر اساس نحوه نگرش که برون دینی، درون دینی یا تلفیق از این دو بوده است و نیز بر اساس انواع طبقات درگیر با آن، یعنی به سه جریان روشن فکری غیر دینی، روشن فکری دینی و عالمان دینی... .

ما در این مجال، براساس الگوی سوم، به بررسی موضوع می پردازیم. به الگوی اول و دوم نیز در جریان بحث اشاره خواهیم کرد.

الف) روشن فکری غیر دینی

الف) روشن فکری غیر دینی

جریان روشن فکری غیر دینی با پذیرش کامل مبانی فکری تمدن غرب چون اومانیسم، راسیونالیسم (عقل گرایی) و لیبرالیسم، در صدد نفی و نقد تمامی آموزه های دینی و نشان دادن آن ها به عنوان عامل بدبختی است. یکی از سویه های این نقادی، سنت های دینی مسلمانان و شیعیان است که به طور کلی مورد هجمه قرار می گیرد. و عزاداری شیعیان، از زمره این سنت هاست که بدان تاخته می شود. در این زمان که پوزیتیویسم (اصالت) حس و تجربه در حال پیمودن نقطه اوج خود است، این تلقینات به شدت متأثر از آن می باشد.

از این رو، اگرچه هدف روشن فکران غیر دینی، اصلاح نیست، بلکه اساس عزاداری و حتی نهادهای مذهبی را انکار می کردند، ولی از آن جا که بر فضای کلی نخبگان و جامعه تأثیراتی نهاده اند و به نوعی برانگیزاننده روشن فکران دینی و عالمان دینی در پاسخ به آن ها بوده اند، ذکرشان لازم است.

میرزا فتحعلی آخوند زاده (1227 _ 1295 ق) از جمله نخستین پیشاهنگان روشن فکری غیر دینی است که تمامی نهادها، آموزه ها و سنت های دینی را به تمسخر و